Theo thống kê của Statista - cổng thông tin điện tử tích hợp dữ liệu từ Đức, có hơn 88.000 ứng dụng sức khỏe được phát triển tính đến năm 2021. Con số ấy vẫn đang phát triển từng ngày trải dài từ ứng dụng dự đoán sức khỏe, ứng dụng chữa bệnh từ xa đến ứng dụng chăm sóc sức khỏe tinh thần. Tuy vậy, sức khỏe tinh thần nhân loại đang ở trong vùng báo động đỏ, đặt ra vấn đề nâng cao ý thức trong việc sử dụng đúng cách các ứng dụng chăm sóc sức khỏe, hướng đến việc cân bằng và hạnh phúc thật sự.
Các ứng dụng chăm sóc sức khỏe tinh thần hay Digital Self-care mở ra một kỷ nguyên chăm sóc sức khỏe mới, tuy nhiên cũng có thể là tác nhân khiến sức khỏe tinh thần nhân loại đi xuống.
Sức khỏe tinh thần ngày càng được quan tâm trong “thời đại” stressed-out
Trong buổi họp báo ra mắt ứng dụng Safe and Sound, Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Văn Công, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe cộng đồng và Phát triển (COHED) cho biết, sau đại dịch Covid-19, tỷ lệ mắc các rối loạn tâm thần trên toàn thế giới gia tăng, chiếm khoảng 14,6% với tỷ lệ cao nhất là trầm cảm, rối loạn lo âu và rối loạn giấc ngủ.
Càng hiện đại, càng áp lực khiến sức khỏe tinh thần ngày càng đi xuống
Khó khăn trong việc duy trì sức khỏe tinh thần là mối lo ngại lớn trong xã hội hiện đại. Ngay cả những người khỏe mạnh cũng gặp phải áp lực từ công việc, gia đình và các yếu tố bên ngoài. Theo các nghiên cứu khoa học, tỷ lệ mắc các chứng bệnh rối loạn tâm thần ngày càng cao. Ở Việt Nam tính đến năm 2023, tỉ lệ người bị rối loạn tâm thần chiếm 14.1% dân số. Trong khi đó, khoảng trống điều trị bệnh tâm lý vẫn còn rất lớn, tạo ra gánh nặng lớn cho đời sống xã hội.
Mặc dù sự phát triển của công nghệ giúp con người dễ dàng kết nối với thế giới, song nhiều người vẫn cảm thấy cô đơn trong thời đại số vì nhịp sống quá nhanh, đời sống biến đổi liên tục. Sự phát triển nhanh chóng của mạng xã hội khiến nhiều người lầm tưởng rằng họ đang giao tiếp, nhưng thực tế, họ lại càng xa cách nhau hơn. Thói quen sử dụng điện thoại thông minh, máy tính bảng và mạng xã hội ngày càng gia tăng, một phần do nhu cầu tìm kiếm thông tin và kết nối xã hội cũng là một lý do rất lớn dẫn đến sự mất kết nối đời sống thật và phụ thuộc vào công nghệ làm gia tăng bệnh tâm lý.
Thời gian dành cho các thiết bị điện tử càng nhiều, con người càng mất kết nối với chính mình. Theo báo cáo "Cuộc sống số của người Việt Nam" của Q&Me cho thấy, có đến 51% người trẻ trong độ tuổi 18 - 29 tuổi dành trên 3 giờ mỗi ngày để sử dụng mạng xã hội. Điều này ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe thể chất lẫn tinh thần, gây ức chế thần kinh và rối loạn hành vi tiếp nhận thông tin.
Bên cạnh đó, đời sống càng phát triển áp lực càng lớn, quan điểm chạy đua phát triển bản thân và quên đi sức khỏe đang trở thành điều đáng lo ngại. Trào lưu workaholic hay hustle để không ngừng thăng tiến trong công việc, thậm chí bỏ quên bản thân, lâu ngày có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất lẫn tinh thần. Có nhiều người kiệt quệ trong phòng làm việc nhưng không nỡ bỏ lỡ bất kì công việc nào.
Những “nỗ lực” hi sinh thời gian nghỉ ngơi và chữa lành chính mình trở thành trào lưu và tạo ra xu hướng fomo. Khi ngày càng nhiều người trẻ không cân bằng đời sống tinh thần và làm việc, áp lực cho chính họ ngày càng tăng và gây ra lỗ hổng lớn cho ngành sức khỏe tinh thần.
Như vậy, đời sống hiện đại tưởng chừng như giúp con người kết nối nhiều hơn nhưng lại đặt ra vấn đề mất kết nối với chính mình, tạo ra sức ép tinh thần và gây rối loạn sức khỏe tinh thần nghiêm trọng thể hiện qua tỷ lệ mắc bệnh tâm lý ngày càng gia tăng.
Digital Self-care: con dao hai lưỡi đối với sức khỏe tinh thần
Digital Self-care rất có thể là một giải pháp cho nhiều người trong việc chăm sóc sức khỏe tinh thần. Tuy nhiên, việc lạm dụng nó có thể dẫn đến những hậu quả không mong muốn.
Sự phát triển bùng nổ của các công cụ digital self-care
Tự chăm sóc sức khỏe (self-care) đã trở thành khái niệm quen thuộc ở nhiều nước, được hiểu là mọi người có khả năng tự chăm sóc sức khỏe, tự đáp ứng các nhu cầu cơ bản có tính cấp bách của bản thân và tự kiểm soát các bệnh lý mãn tính. Sự phát triển của kĩ thuật số mở ra trào lưu phát triển digital self-care nhằm giảm áp lực đời sống tinh thần cho con người. Những năm gần đây, người ta bắt đầu ý thức sâu hơn về việc nâng đời sống tinh thần, nhất là giới trẻ, đặc biệt là thế hệ gen Z trở về sau. Người ta ý thức được rằng, không thể có một sức khỏe toàn diện nếu sức khỏe tinh thần có vấn đề. Đồng thời, điện thoại dần trở thành vật bất ly thân, thay vì tránh xa điện thoại, người ta chọn cách đưa chăm sóc sức khỏe vào điện thoại giúp con người cải thiện cuộc sống. Sự gia tăng phổ biến của các ứng dụng này cũng bắt nguồn từ nhận thức ngày càng cao về tầm quan trọng của sức khỏe tinh thần sau đại dịch Covid-19.
Việc áp dụng Digital Self-care có thể mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho sức khỏe tinh thần. Các ứng dụng tự chăm sóc bản thân giúp người dùng theo dõi tâm trạng, ghi chú cảm xúc và thực hiện các hoạt động thư giãn. Thị trường ứng dụng chăm sóc sức khỏe tinh thần đang bùng nổ với hàng trăm ứng dụng được phát hành mỗi năm. Điều này phản ánh nhu cầu ngày càng tăng về việc chăm sóc sức khỏe tinh thần. Các ứng dụng này được nghiên cứu và phát triển dựa trên nhu cầu chăm sóc bản thân. Sự phát triển của digital self-care được thể hiện qua sự mở rộng của 2 nhóm ứng dụng gồm ứng dụng giúp hướng dẫn/kiểm soát/hỗ trợ tập luyện và ứng dụng chăm sóc y tế có thể kể đến các loại ứng dụng như ứng dụng cải thiện tình trạng cơ thể, ứng dụng nhắc nhở, ứng dụng hướng dẫn. Thống kê cho thấy, chỉ tính riêng tại Việt Nam, tỷ lệ sử dụng của 2 nhóm ứng dụng này lần lượt là 73,7% và 60,8% - một tỷ lệ khá cao.
Dựa vào các vấn đề sức khỏe thời đại, các ứng dụng ra đời phần nào giải quyết được nỗi đau của con người. Có thể kể kể đến các ứng dụng nổi bật như DTD Sound - ứng dụng tạo tiếng ồn trắng tạo không gian ấm áp, dễ chịu, dễ ngủ, ứng dụng Gratsy với các chức năng theo dõi tâm trạng, theo dõi lượng nước, tạo to-do-list, ứng dụng Calm với mục đích hướng dẫn cách thiền định, cung cấp âm thanh giúp tạo không gian và hỗ trợ thiền định một cách toàn diện.
Digital Self-care hỗ trợ chăm sóc bản thân
Người tiêu dùng có xu hướng chuyển sang sử dụng digital self-care ngày càng nhiều. Thông qua các ứng dụng self-care, người dùng có thể dễ dàng chăm sóc bản thân trong bối cảnh hiện đại, bộn bề, lo toan. Các ứng dụng chăm sóc sức khỏe ngày nay được phát triển với nhiều tính năng hấp dẫn như cập nhật thời gian thực, đa nền tảng, giám sát và phân tích số liệu, theo dõi tiến độ như nhịp tim, calo. Thậm chí còn có ứng dụng cho phép người dùng tương tác trực tiếp với chuyên gia để giải quyết các vấn đề cá nhân. Phải nói rằng, các ứng dụng này làm rất tốt nhiệm vụ của mình trong việc hỗ trợ con người chăm sóc bản thân bằng các tính năng vượt trội.
Công nghệ: vừa là thuốc, vừa là tác nhân gây bệnh
Dù có nhiều lợi ích, nhưng việc sử dụng quá mức các công cụ hỗ trợ này có thể dẫn đến tình trạng phụ thuộc. Mọi người thường xuyên kiểm tra điện thoại có thể cảm thấy lo âu hoặc căng thẳng khi không có nó bên cạnh. Ngoài ra, các ứng dụng này có thể là “chim mồi” cho việc sử dụng điện thoại trong thời gian dài. Một người có thói quen lướt điện thoại hàng giờ có thể vì một thông báo nhỏ từ các ứng dụng mà tiếp tục sử dụng điện thoại trong thời gian nghỉ ngơi. Các ứng dụng này tạo ra tâm lý dựa dẫm, con người sẽ có xu hướng để mọi thứ cho ứng dụng theo dõi, từ đó tạo ra động lực giả, khiến mình ảo tưởng về việc chăm sóc bản thân mà không tạo ra giá trị thực sự. Động lực ảo và phụ thuộc vào điện thoại khiến con người càng mệt mỏi. Hãy thử tưởng tượng, khi bạn đang tập trung làm việc, điện thoại rung lên nhắc uống nước, bạn cầm điện thoại lên và bắt đầu lướt nó trong vài tiếng mà quên đi công việc đang làm. Hay tệ hơn, một ngày không có điện thoại nhắc nhở, bạn sẽ bỏ quên chính mình? Điều này gây ra vấn đề phụ thuộc điện thoại nghiêm trọng khiến cho bạn lại một lần nữa rơi vòng lặp mất kết nối thật sự với chính mình.
Sự phát triển của công nghệ mà đặc biệt là digital self-care tạo ra một thế giới hoàn hảo ảo - nơi mà con người dễ dàng bị cuốn vào việc liên tục kiểm tra điện thoại để cập nhật thông tin. Tâm lý cần phải duy trì chuỗi hoạt động trên các ứng dụng này dẫn đến áp lực tâm lý lớn, tạo một vỏ bọc động lựa không có thật và không tạo ra giá trị thật nếu người dùng không tự ý thức được mục đích và giá trị của việc sử dụng ứng dụng. Việc này không chỉ ảnh hưởng đến cảm xúc mà còn đến các mối quan hệ cá nhân. Tệ hơn, người dùng có thể bị cuốn vào thế giới số dẫn đến việc bỏ quên các hoạt động thực tế và các mối quan hệ xã hội, từ đó làm giảm chất lượng cuộc sống và sức khỏe tinh thần. Việc kiệt quệ trong đời sống sức khỏe có thể được giải quyết dễ dàng bằng cách cân bằng đời sống, kết nối với thế giới nội tâm và chia sẻ với thế bên ngoài chứ không dừng lại ở việc nhận thức và thay đổi thói quen sống.
Tận dụng chứ đừng lạm dụng digital self-care
Trong thời kỳ công nghệ phát triển mạnh mẽ, việc sử dụng các công cụ kỹ thuật số để chăm sóc sức khỏe tinh thần đã trở nên vô cùng phổ biến. Tuy nhiên, nếu không cẩn thận, chúng ta có thể rơi vào tình trạng lạm dụng thay vì tận dụng công nghệ để cải thiện chất lượng cuộc sống. Đó là lý do bạn cần lập kế hoạch sử dụng các ứng dụng một cách hợp lý, lựa chọn, đánh giá kỹ càng trước khi sử dụng và chú trọng cân bằng việc sử dụng chúng với các hoạt động đời sống thực tế.
Lập kế hoạch sử dụng công cụ hỗ trợ hợp lý
Việc lập kế hoạch sử dụng các công cụ kỹ thuật số không chỉ giúp bạn quản lý thời gian mà còn tạo ra sự cân bằng giữa công việc và nghỉ ngơi. Một kế hoạch rõ ràng sẽ mang lại hiệu quả tốt hơn cho sức khỏe tinh thần của bạn. Trước khi bắt đầu sử dụng bất kỳ ứng dụng hay công cụ nào, hãy xác định mục tiêu cá nhân của bạn. Điều này có thể bao gồm việc giảm căng thẳng, cải thiện giấc ngủ hoặc tăng cường sự tập trung. Khi bạn có một mục tiêu rõ ràng, quá trình chăm sóc bản thân sẽ trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn. Một ví dụ điển hình là việc sử dụng ứng dụng thiền. Nếu mục tiêu của bạn là giảm căng thẳng, hãy tìm kiếm các bài thiền phù hợp với nhu cầu của mình. Việc xác định rõ ràng điều bạn mong muốn đạt được sẽ giúp bạn không bị phân tâm bởi những tính năng không cần thiết.
Quản lý thời gian cũng cực kỳ quan trọng trong việc sử dụng Digital Self-care. Hãy dành một khoảng thời gian cố định mỗi ngày để sử dụng các công cụ này. Tuy nhiên, cần lưu ý không nên dành quá nhiều thời gian cho nó, bởi điều này có thể dẫn đến cảm giác áp lực hoặc phụ thuộc vào công nghệ. Ví dụ, bạn có thể quyết định dành 15-30 phút mỗi ngày để thiền hoặc ghi chép nhật ký tâm trạng. Việc này không chỉ giúp bạn kiểm soát thời gian mà còn đảm bảo rằng bạn không mất đi những trải nghiệm thực tế bên ngoài.
Để biết được rằng bạn có đang thực hiện đúng kế hoạch hay không, hãy thường xuyên theo dõi tiến độ của mình. Nhiều ứng dụng hiện nay cung cấp chức năng theo dõi lịch sử và tiến bộ của người dùng. Bạn có thể thấy được sự phát triển của bản thân theo thời gian và điều chỉnh kế hoạch nếu cần. Việc ghi chép lại quá trình tự chăm sóc không chỉ giúp bạn đánh giá kết quả mà còn thúc đẩy động lực để tiếp tục theo đuổi mục tiêu.
Sử dụng các công cụ đáng tin cậy
Không phải tất cả các ứng dụng hay công cụ self-care đều hiệu quả. Do đó, việc lựa chọn những công cụ đáng tin cậy là rất quan trọng. Một công cụ tốt sẽ giúp bạn nâng cao hiệu quả của Digital Self-care và đóng góp tích cực cho sức khỏe tinh thần của bạn.
Trước khi tải về hoặc đăng ký sử dụng bất kỳ ứng dụng nào, hãy dành thời gian nghiên cứu về nó. Đọc các đánh giá từ người dùng, tìm kiếm thông tin từ các nguồn uy tín và xem xét các đặc điểm của ứng dụng. Điều này không chỉ giúp bạn chọn lựa đúng công cụ mà còn tránh được những ứng dụng kém chất lượng. Nhiều ứng dụng nổi tiếng như Headspace, Calm hay Insight Timer đã được kiểm chứng bởi hàng triệu người dùng và có thể mang lại lợi ích rõ rệt cho sức khỏe tinh thần.
Bảo mật thông tin cá nhân là một vấn đề lớn khi sử dụng các ứng dụng trực tuyến. Trước khi quyết định sử dụng một ứng dụng, hãy kiểm tra chính sách bảo mật và điều khoản sử dụng. Đảm bảo rằng bạn cảm thấy an toàn khi chia sẻ thông tin cá nhân của mình. Ngoài ra, hạn chế việc chia sẻ quá nhiều thông tin nhạy cảm trên các nền tảng mạng xã hội hay ứng dụng tự chăm sóc bản thân. Điều này không chỉ bảo vệ bạn mà còn giữ cho quá trình chăm sóc sức khỏe tinh thần được trong sáng và chân thật.
Một cách khác để chọn lựa công cụ đáng tin cậy là tham khảo ý kiến từ các chuyên gia tâm lý hoặc tư vấn viên. Họ có thể giới thiệu cho bạn những ứng dụng và công cụ phù hợp nhất với nhu cầu và tình trạng sức khỏe của bạn.Điều này không chỉ giúp bạn có thêm thông tin mà còn tạo ra sự yên tâm khi sử dụng các công cụ này trong hành trình tự chăm sóc bản thân.
Kết hợp đời sống lành mạnh và công nghệ hợp lý
Một khía cạnh quan trọng trong việc tận dụng Digital Self-care là việc kết hợp với lối sống lành mạnh. Công nghệ chỉ là công cụ hỗ trợ, chính những thói quen hàng ngày mới thực sự tạo nên sự thay đổi tích cực cho sức khỏe tinh thần của bạn.
Thể dục không chỉ tốt cho sức khỏe thể chất mà còn có tác dụng tích cực đến sức khỏe tinh thần. Khi kết hợp việc tập luyện với các công cụ digital self-care, bạn có thể theo dõi sự tiến bộ của mình qua các ứng dụng fitness. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc tập thể dục đều đặn có thể giảm lo âu, trầm cảm và cải thiện tâm trạng. Hãy thử kết hợp một ứng dụng theo dõi tập luyện cùng với một ứng dụng thiền. Việc này không chỉ giúp bạn duy trì sức khỏe mà còn nâng cao khả năng tập trung và thư giãn sau những buổi tập.
Chế độ ăn uống cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe tinh thần. Hãy chú ý đến những gì bạn ăn và uống, bởi thức ăn có ảnh hưởng lớn đến tâm trạng của bạn. Nhiều ứng dụng hiện nay cung cấp chức năng theo dõi chế độ ăn uống, giúp bạn có cái nhìn tổng quan về dinh dưỡng. Khi kết hợp việc theo dõi ăn uống với các hoạt động chăm sóc bản thân khác, bạn sẽ dễ dàng hơn trong việc tạo dựng một lối sống khỏe mạnh và cân bằng.
Cuối cùng, một yếu tố không thể thiếu trong việc duy trì sức khỏe tinh thần là thời gian offline. Đừng quên dành những khoảng thời gian không sử dụng công nghệ để tham gia vào các hoạt động ngoài trời, gặp gỡ bạn bè và gia đình. Thời gian offline giúp bạn tái tạo năng lượng và tạo ra những kết nối xã hội thực sự, điều này rất quan trọng cho sức khỏe tinh thần.
Kết luận
Trong thế giới công nghệ hiện đại, việc tận dụng Digital Self-care là rất cần thiết để chăm sóc sức khỏe tinh thần của chúng ta. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả cao nhất, chúng ta cần lập kế hoạch sử dụng hợp lý, chọn lựa các công cụ đáng tin cậy và kết hợp chúng với lối sống lành mạnh. Việc làm này không chỉ giúp chúng ta vượt qua những căng thẳng trong cuộc sống mà còn xây dựng một tâm trí khỏe mạnh và cân bằng hơn.
- Số liệu ghi nhận tính đến thời điểm biên tập bài viết
