Hệ lụy từ những biến động khôn lường của tình hình kinh tế - xã hội hay mới đây nhất là cơn bão sa thải trên diện rộng đã khiến không ít người lao động cảm thấy hoang mang và áp lực. Lướt một vòng mạng xã hội những ngày vừa qua, không khó để bắt gặp các bài viết của người trẻ chia sẻ về các căn bệnh trầm cảm, rối loạn lo âu hay kiệt sức trong công việc. Họ liên tục tìm kiếm lời khuyên để cân bằng cuộc sống hay thậm chí là thể hiện ý định… bỏ trốn để “chữa lành”. Đáng báo động hơn, sự xuất hiện của các bài báo với tiêu đề đau lòng về việc các nhân sự trẻ đột quỵ vì làm việc quá sức lại càng khiến dư luận thêm xót xa, đồng thời gióng hồi chuông lớn hơn bao giờ hết về hội chứng burn-out (tạm dịch: kiệt sức trong công việc).
Trên thực tế, áp lực là điều luôn hiện hữu trong cuộc sống, dù là ở bất cứ thế hệ nào. Vậy, dù không đối mặt với những nỗi lo âu thời chiến hay việc cơm áo gạo tiền như những thế hệ trước, vì sao giới trẻ ngày nay lại thường xuyên bị kiệt sức? Dấu hiệu, nguyên nhân và giải pháp cho vấn đề này là gì?
Bài viết dưới đây sẽ đi sâu tìm hiểu về những câu hỏi ấy, nhằm giúp hiểu rõ hơn về vấn đề burn-out giữa các thế hệ và những lời khuyên dành cho người trẻ khi kiệt sức trong công việc.
Burn-out là gì?
Thuật ngữ “burn-out” được giới thiệu lần đầu tiên vào năm 1974 bởi nhà tâm lý học người mỹ Herbert Freudenberger để mô tả cho tình trạng không còn động lực để tiếp tục cố gắng, đặc biệt là khi những nỗ lực trong quá khứ không mang lại kết quả như mong muốn.
Đến năm 2019, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa burn-out như một hội chứng liên quan đến công việc, xảy ra như một phần tất yếu của quá trình căng thẳng mãn tính không được xử lý và kiểm soát triệt để. Hội chứng này đặc trưng bởi ba yếu tố chính: cảm giác kiệt sức, hoài nghi hoặc xa lánh công việc, và giảm hiệu suất làm việc một cách đáng kể.
Bắt đầu trở nên phổ biến trong những năm gần đây nhưng điều đó không có nghĩa là burn-out chỉ xảy ra với giới trẻ hiện đại. Nhìn sâu hơn, mỗi thế hệ dù là sống ở giai đoạn nào cũng đều đối mặt với những áp lực trong cuộc sống. Với thế hệ trước đây, đặc biệt là những người từng trải qua chiến tranh, burn-out có thể đến từ những áp lực sinh tồn rõ rệt khi mỗi ngày đều phải đấu tranh để tồn tại trong hoàn cảnh khắc nghiệt, nơi mà việc tìm kiếm cái ăn, cái mặc và sự an toàn luôn là mối quan tâm hàng đầu. Trong khi đó, thế hệ trẻ ngày nay tuy được sống trong một môi trường vật chất đầy đủ hơn nhưng đồng thời họ cũng phải đối mặt với nhiều áp lực vô hình và phức tạp hơn khi mà các mối quan hệ xã hội, sự so sánh và áp lực thành công đã khiến nhiều người bị đè nặng và kết cục là “cháy sạch” sức khỏe tinh thần.
Báo cáo năm 2024 của Mental Health UK cho thấy có đến chín trong mười người trưởng thành (90%) đã trải qua trạng thái cực kì căng thẳng trong năm qua, được thể hiện qua số lượng nhân viên xin nghỉ phép cùng tình trạng giảm năng suất và gia tăng nguy cơ xung đột tại nơi làm việc. Vấn đề này cũng xảy ra tương tự ở châu Á và thậm chí còn nghiêm trọng hơn khi Singapore được xem là quốc gia có mức độ mệt mỏi cao nhất thế giới. Theo một báo cáo về Chỉ số xu hướng công việc của Microsoft, cứ hai người lao động tại đây thì có một người thừa nhận kiệt sức và 58% cảm thấy mình làm việc quá sức chịu đựng cá nhân.
Những lý do dẫn đến hội chứng burnt-out ở giới trẻ
1. Áp lực học tập và công việc
Giới trẻ ngày nay phải đối mặt với khối lượng kiến thức khổng lồ và nhịp sống hối hả. Áp lực từ việc học tập, công việc, không ngừng tiếp nhận thông tin và tương tác trực tuyến khiến họ luôn trong trạng thái căng thẳng. Nhiều người hy sinh thời gian cá nhân để hoàn thành tốt công việc, dẫn đến thiếu hụt thời gian nghỉ ngơi và tái tạo năng lượng, từ đó dễ dàng rơi vào trạng thái kiệt sức.
"Peer pressure" hay áp lực đồng trang lứa cũng đóng vai trò không nhỏ trong việc dẫn đến burn-out. Môi trường học tập và làm việc hiện đại đầy tính cạnh tranh khiến giới trẻ đặt ra kỳ vọng cao về bản thân. Họ luôn muốn chứng tỏ bản thân thông qua thành tích xuất sắc, vượt trội so với đồng nghiệp/bạn bè để không bị bỏ lại phía sau.
Khi mang theo kỳ vọng cao về mức lương và cơ hội phát triển bản thân khi bước vào thị trường lao động, nhiều người trẻ phải đối mặt với thực tế chua chát: lương thấp, công việc nhiều nhưng không mang lại sự phát triển cần thiết. Sự chênh lệch này dẫn đến cảm giác mất động lực, thất vọng và kiệt quệ.
2. Tác động của môi trường sống và văn hoá xã hội
Không thể phủ nhận rằng sự phát triển của Internet và mạng xã hội khiến cho thế giới ngày nay trở nên “phẳng” hơn, nơi mọi người có thể tự do kết nối và cập nhật tin tức ở mọi lúc, mọi nơi. Tuy nhiên, tình trạng “luôn kết nối” này đã tạo áp lực chạy theo những tin tức và tương tác với thế giới bên ngoài, vô hình trung hình thành nên văn hoá hối hả (hay còn được gọi là hustle culture), nơi người trẻ khó có thể rạch ròi giữa công việc và cuộc sống cá nhân, luôn ép mình trong trạng thái làm việc không ngừng nghỉ để đạt được thành công. Hay những biến động trong kinh tế - xã hội những năm gần đây, từ COVID-19 đến “cơn bão” layoff toàn cầu vì khủng hoảng kinh tế, lại càng tạo ra sự bất ổn và gây áp lực tài chính lớn cho giới trẻ.
Ở nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là ở châu Á nơi văn hoá xã hội đề cao thành công và thành tích cá nhân đã dẫn đến sự so sánh không ngừng giữa bản thân và người khác. Thậm chí, cụm từ “con nhà người ta” từ lâu đã trở thành một nỗi ám ảnh với nhiều người từ những ngày còn đi học, khiến họ luôn phải thúc ép bản thân mình để đạt được những tiêu chuẩn cao mà xã hội đặt ra.
3. Yếu tố cá nhân
Bên cạnh những yếu tố khách quan như áp lực học tập, công việc và môi trường sống, các yếu tố cá nhân cũng đóng vai trò quan trọng trong việc dẫn đến tình trạng kiệt sức trong công việc.
Nổi bật trong số những lý do khiến người trẻ burn-out trước hết phải kể đến việc thiếu hụt kỹ năng quản lý thời gian hiệu quả, dẫn đến việc ôm đồm quá nhiều việc, trì hoãn công việc và luôn bị “rượt” bởi deadline. Bên cạnh đó, lối sống không lành mạnh như bỏ bữa, thiếu ngủ hoặc thường xuyên lạm dụng các chất kích thích để tỉnh táo làm việc có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khoẻ thể chất lẫn tinh thần, khiến họ dễ bị kiệt sức, suy giảm khả năng tập trung cũng như giải quyết vấn đề thiếu hiệu quả.
Tuy nhiên, cũng cần phải lưu ý rằng mỗi cá nhân có sức chịu đựng căng thẳng khác nhau. Một số người có khả năng thích nghi tốt hơn với áp lực. Ngược lại, cũng có những người có khả năng chịu đựng căng thẳng yếu, sẽ dễ bị ảnh hưởng bởi áp lực và dễ rơi vào trạng thái burn-out. Dù là ở trường hợp nào, những người trẻ đang gặp áp lực trong công việc và cuộc sống đều cần được tôn trọng và thấu hiểu, thay vì chỉ trích hay gán cho những cụm từ tiêu cực như “thế hệ mong manh, dễ vỡ”
Những dấu hiệu và 12 giai đoạn của quá trình burn-out
Cuộc sống hiện đại với nhịp sống hối hả và vô số áp lực từ học tập, công việc, và các mối quan hệ khiến con người dễ dàng rơi vào trạng thái căng thẳng. Tuy nhiên, không phải tất cả những cảm giác căng thẳng đều là dấu hiệu của hội chứng burn-out. Vậy làm thế nào để phân biệt giữa stress nhất thời, khủng hoảng theo độ tuổi và burn-out thật sự?
Theo đó, nhà tâm lý học Herbert Freudenberger và Gail North đã đưa ra lý thuyết 12 giai đoạn của burn-out để mô tả quá trình hình thành và phát triển của hội chứng này, bao gồm:
- Tham vọng: Bắt đầu với sự nhiệt huyết và tham vọng cao trong công việc.
- Làm việc quá sức: Bắt đầu làm việc nhiều hơn mức cần thiết, không có thời gian nghỉ ngơi.
- Căng thẳng: Bắt đầu cảm thấy căng thẳng và lo lắng về công việc.
- Mệt mỏi: Bắt đầu cảm thấy mệt mỏi về thể chất và tinh thần.
- Mất kiểm soát: Bắt đầu cảm thấy không thể kiểm soát được công việc và cuộc sống.
- Cảm giác bất lực: Bắt đầu cảm thấy bất lực và không có khả năng giải quyết các vấn đề.
- Cảm giác tê liệt: Bắt đầu cảm thấy tê liệt về cảm xúc và không còn hứng thú với bất cứ điều gì.
- Trốn tránh: Bắt đầu trốn tránh công việc và các mối quan hệ.
- Cảm giác tách biệt: Bắt đầu cảm thấy tách biệt với mọi người và thế giới xung quanh.
- Mất hy vọng: Bắt đầu mất hy vọng vào tương lai.
- Mất bản sắc: Bắt đầu mất đi bản sắc của chính mình.
- Kiệt sức hoàn toàn: Mất hết năng lượng và không còn khả năng hoạt động.
Từ đó, có thể thấy, burn-out là một hội chứng phức tạp với các triệu chứng về mặt thể chất, tinh thần và cảm xúc. Khác với stress hay khủng hoảng hiện sinh, burn-out không chỉ xuất hiện nhất thời mà có thể kéo dài trong nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm.
Làm thế nào để không bị rơi vào tình trạng burn-out?
Thực tế đã cho thấy rằng, không phải ai cũng may mắn phát hiện bản thân đang burn-out và tạm dừng guồng quay công việc thường ngày để thay đổi thói quen trước khi quá muộn, nhất là khi những trường hợp đáng tiếc như đột quỵ xảy ra. Do đó, việc nhận thức và có những biện pháp phòng ngừa là vô cùng quan trọng. Dưới đây là một số cách bạn cần làm ngay bây giờ để bảo vệ sức khỏe tinh thần và tránh rơi vào tình trạng burnout:
1. Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của sức khỏe tinh thần
- Hiểu rõ về burnout: Hãy tìm hiểu về các dấu hiệu và triệu chứng của burnout để có thể nhận biết sớm khi bản thân đang gặp phải vấn đề này.
- Quan tâm đến bản thân: Đề cao tầm quan trọng của sức khỏe tinh thần và dành thời gian cho bản thân để thư giãn và giải tỏa căng thẳng. Hiểu rõ rằng sức khỏe tinh thần không chỉ quan trọng như sức khỏe thể chất, mà còn là nền tảng để bạn có thể làm việc hiệu quả và sống hạnh phúc.
- Giảm bớt kỳ vọng: Trong công việc, hãy đặt ra những mục tiêu thực tế và không quá khắt khe với bản thân.
- Tìm kiếm sự giúp đỡ: Khi cảm thấy quá tải, hãy mạnh dạn tìm kiếm sự trợ giúp từ bạn bè, gia đình hoặc chuyên gia tâm lý.
2. Cải thiện môi trường sống và làm việc
- Tạo không gian làm việc thoải mái: Sắp xếp bàn làm việc gọn gàng, đầy đủ ánh sáng và có cây xanh để tạo cảm giác thư giãn. Việc kết nối với thiên nhiên, thỉnh thoảng dạo bộ trong công viên hoặc tận hưởng không gian xanh cũng có thể giúp bạn tái tạo năng lượng.
- Thiết lập ranh giới rõ ràng: Giới hạn thời gian làm việc và dành thời gian cho bản thân và gia đình. Đảm bảo rằng bạn có thời gian nghỉ ngơi và không mang công việc về nhà.
- Hạn chế sử dụng công nghệ: Tránh kiểm tra email hoặc tin nhắn công việc ngoài giờ làm việc.
3. Rèn luyện kỹ năng sống và lối sống lành mạnh
- Kỹ năng quản lý thời gian: Lập kế hoạch, sắp xếp công việc hợp lý và học cách nói "không" khi cần thiết.
- Kỹ năng giao tiếp: Giao tiếp hiệu quả với đồng nghiệp, cấp trên và gia đình để giải quyết các vấn đề một cách tích cực.
- Kỹ năng thư giãn: Tập yoga, thiền, nghe nhạc hoặc dành thời gian cho các hoạt động yêu thích để giảm căng thẳng.
- Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Ăn uống đầy đủ, cân bằng và hạn chế thức ăn nhanh, đồ ngọt và đồ uống có cồn.
- Ngủ đủ giấc: Ngủ ít nhất 7-8 tiếng mỗi đêm để cơ thể được phục hồi.
- Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày để tăng cường sức khỏe thể chất và tinh thần.
4. Tìm kiếm sự trợ giúp chuyên nghiệp
- Liệu pháp tâm lý: Tham gia liệu pháp tâm lý để được hỗ trợ và hướng dẫn cách giải quyết vấn đề.
- Tư vấn sức khỏe: Tham khảo ý kiến bác sĩ để kiểm tra sức khỏe tổng quát và được tư vấn về các vấn đề sức khỏe tinh thần.
Hãy nhớ rằng, việc nhận biết và phòng tránh burn-out là một quá trình liên tục và đòi hỏi sự kiên nhẫn. Bằng cách chăm sóc sức khỏe tinh thần và thể chất, cải thiện môi trường sống, rèn luyện kỹ năng sống và tìm kiếm sự trợ giúp khi cần, bạn sẽ có thể tránh xa tình trạng kiệt sức và sống một cuộc sống cân bằng, hạnh phúc hơn.
