Chánh niệm - một phương pháp tu tập cổ truyền trong Đạo Phật đã trở nên thân thuộc với công chúng. Vươn ra khỏi phạm vi thực hành trong tôn giáo, chánh niệm được xem là phương pháp hữu hiệu mà chúng ta có thể áp dụng trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống, trong đó có giáo dục.
Chánh niệm là gì?
Theo từ điển Oxford, chánh niệm là trạng thái tinh thần con người đạt được khi tập trung vào tinh thần, đồng thời chấp nhận tất cả những cảm xúc, suy nghĩ của bản thân. Tiến sĩ Jon Kabat-Zinn - người chuyên hướng dẫn và đào tạo các khóa học chánh niệm định nghĩa chánh niệm là: “Chú tâm một cách đặc biệt: có chủ đích, an trú trong giây phút hiện tại và không phán xét”.
Hiểu một cách đơn giản, chánh niệm chính là tập trung vào hiện tại, không nghĩ về những tiếc nuối đã qua trong quá khứ hay lo nghĩ chuyện tương lai.
Chánh niệm được ứng dụng vào các lĩnh vực nào của cuộc sống?
Từ phương pháp tu hành trong Phật giáo, chánh niệm đã trở nên phổ biến và trở thành ngành công nghiệp tỷ đô. Nhu cầu thực hành chánh niệm trong nhiều lĩnh vực khác nhau của cuộc sống xuất phát từ tầm quan trọng của chánh niệm với sức khỏe tâm thần và cả thể chất.
Trong y tế, chánh niệm là phương pháp lâm sàng và can thiệp y tế. Ví dụ, trị liệu nhận thức dựa trên chánh niệm - MBCT (Mindfulness-Based Cognitive Therapy) là phương pháp thực hành chánh niệm giúp các cá nhân phá vỡ chu kỳ trầm cảm tái phát. MBCT đặc biệt áp dụng cho những cá nhân mắc bệnh trầm cảm nặng.
Chánh niệm cũng có thể áp dụng trong lĩnh vực “khó nhằn” là tình yêu. Chẳng hạn, các cặp đôi đã có sự thấu hiểu lẫn nhau có thể áp dụng phương pháp MBRE (Nurturing Mindfulness-Based Relationships) - nuôi dưỡng các mối quan hệ dựa trên chánh niệm để giảm căng thẳng trong một mối quan hệ.
Học tập chánh niệm là gì?
Trong những năm gần đây, chánh niệm nhận được sự quan tâm trở thành phương pháp được sử dụng trong nhiều trường học, trường đại học.
Học tập chánh niệm được xem là chiến lược học tập được sử dụng để nâng cao nhận thức về sự học. Khi áp dụng chánh niệm trong học tập, người học sẽ không xem học tập là hành trình gặt hái thành tích. Sự học lúc này gắn liền với việc nuôi dưỡng cảm xúc hạnh phúc, sự tự nhận thức và các kỹ năng xã hội.
Theo tiến sĩ Kabat-Zinn, học tập chánh niệm giúp học sinh có thêm góc nhìn, quan điểm mới, tư duy cởi mở, biết nhìn nhận sự việc, vấn đề từ nhiều phương diện. Quan trọng hơn, học tập chánh niệm là phương pháp thúc đẩy sự hạnh phúc của học sinh bằng cách:
- Giảm căng thẳng: Áp dụng phương pháp thiền và thở sâu của chánh niệm có thể giúp người học kiểm soát căng thẳng về thành tích, áp lực thi cử.
- Điều tiết cảm xúc: Trong quá trình học, ai cũng sẽ từng trải qua cảm giác chán nản, cảm thấy bất lực, muốn bỏ cuộc. Ví dụ, ai đã từng học IELTS cũng sẽ thấy chán nản vì không thể cải thiện trình độ nghe, luôn chật vật với những bài Writing khó nhằn, và rồi muốn phó mặc số phận trước kì thi này. Phương pháp chánh niệm giúp người học nhận biết và điều chỉnh, bồi dưỡng trí tuệ cảm xúc của mình.
- Cải thiện khả năng tập trung: Các bài tập chánh niệm bao gồm ngồi thẳng lưng, điều hòa hơi thở trong quá trình học có thể giúp người học duy trì sự tập trung.
- Tăng khả năng phục hồi: Chánh niệm có thể góp phần xây dựng khả năng phục hồi ở học sinh, giúp họ đối phó với những thách thức và thất bại hiệu quả hơn.
- Xây dựng môi trường học tập lành mạnh:Việc tích hợp chánh niệm vào lớp học có thể góp phần tạo nên văn hóa lớp học tích cực và hòa nhập, nuôi dưỡng sự đồng cảm, lòng trắc ẩn và ý thức cộng đồng giữa các học sinh.
Phương pháp học chánh niệm đã được áp dụng như thế nào?
Nhận thấy những lợi ích của phương pháp học chánh niệm cho người học và tổ chức giáo dục, một số cá nhân và tổ chức đã kết hợp thực hành chánh niệm vào lĩnh vực giáo dục:
Mindful School: Trường học chánh niệm là một tổ chức cung cấp đào tạo và nguồn lực cho các nhà giáo dục, giúp họ tích hợp chánh niệm vào lớp học của mình. Các chương trình của họ nhằm mục đích cải thiện khả năng tập trung, chú ý và sức khỏe tổng thể của học sinh.
The Holistic Life Foundation: Đây là tổ chức phi lợi nhuận này làm việc với các trường học để giới thiệu các chương trình chánh niệm và yoga cho học sinh. The Holistic Life Foundation tập trung vào việc giảng dạy các kỹ thuật tự điều chỉnh và giảm căng thẳng, với mục tiêu tạo ra một môi trường học tập tích cực.
Goldie Hawn (Hawn Foundation): Nữ diễn viên Goldie Hawn đã thành lập Hawn Foundation và phát triển chương trình Mind Up. Chương trình này tích hợp các thực hành chánh niệm vào lớp học để thúc đẩy học tập về mặt xã hội và cảm xúc, cải thiện khả năng tập trung và giảm căng thẳng cho học sinh.
Áp dụng chánh niệm vào việc học như thế nào?
Nếu muốn áp dụng chánh niệm vào quá trình học nhưng không biết bắt đầu từ đâu, bạn có thể tham khảo một số phương pháp sau:
Đọc sách và tham khảo các bài viết về chánh niệm: Tính đến năm 2020, có hơn 20.000 cuốn sách về chánh niệm được xuất bản trên nền tảng Amazon. Bên cạnh sách, bạn có thể hiểu về chánh niệm thông qua các khóa học ngắn, video và bài viết hướng dẫn. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần lưu ý trong việc tiếp nhận, tham khảo nguồn tư liệu chính thống, có uy tín.
Bắt đầu tích hợp chánh niệm vào những thói quen trong lúc học: Một trong những mục đích quan trọng của học tập chánh niệm chính là gia tăng sự tập trung của người học. Bạn có thể áp dụng một số phương pháp chánh niệm để gia tăng sự tập trung như: tập hít thở, đi bộ và thư giãn đầu óc như một cách giải lao trong quá trình học.
Sử dụng các ứng dụng chuyên về chánh niệm: Các ứng dụng như Headspace, Calm và Insight Timber cung cấp nhiều dịch vụ cho người muốn cải thiện nhu cầu về sức khỏe tinh thần, giấc ngủ và những kỹ năng mềm khác. Bạn có thể chọn chương trình phù hợp với mình để giải quyết các vấn đề đang gặp phải trong học tập.
Study with me: Tưởng chừng không liên quan nhưng “Study With Me” phương pháp bậc video để người khác học chung với mình có thể gián tiếp thúc đẩy cảm giác chánh niệm và tập trung trong các buổi học. Hành động học cùng người khác trong thời gian thực có thể khuyến khích chúng ta tập trung vào việc học của mình. Nó thúc đẩy nhận thức về nhiệm vụ trước mắt thay vì bị phân tâm bởi những suy nghĩ hoặc hoạt động khác.
Đặc biệt, khi mô hình học trực tuyến ngày càng trở nên phổ biến, học tập chánh niệm chính là một trong những phương pháp giúp bạn giữ được sự tập trung. Chúng ta có thể áp dụng học chánh niệm vào việc học online thông qua những phương pháp sau:
Tối giản tab trên màn hình laptop, tắt thông báo điện thoại: Trước khi thực sự bắt đầu học chánh niệm, việc tắt các thiết bị điện tử là vô cùng cần thiết**,** giúp bạn giảm thiểu những tác nhân gây xao nhãng.
Lên lịch nghỉ ngắn giữa các buổi học: Chúng ta có thể tận dụng những khoảng thời gian nghỉ ngơi này để giãn cơ, hít thở hoặc thực hành các bài tập chánh niệm để nạp lại năng lượng cho tâm trí của bạn.
Dành thời gian suy ngẫm về bài học: Khi kết thúc một buổi học online, bạn hãy dành 10 - 15 phút để suy ngẫm về những gì đã học trong buổi hôm đó. Phương pháp này giúp người học có thể ghi nhớ, khái quát kiến thức của buổi học.
Có thể thấy, chánh niệm được ứng dụng cho bất kỳ vấn đề nào mà chúng ta có thể nghĩ ra, từ việc giải quyết vấn đề trong cuộc sống cho tới nâng cao kỹ năng, trình độ. Và việc áp dụng chánh niệm vào việc học giúp mỗi người có thể cảm nhận được niềm hạnh phúc, ý nghĩa của việc học trong từng giai đoạn cụ thể.
