Bạn từng lướt thấy chiếc váy ‘hao hao Dior’ với giá chỉ bằng một bữa buffet, kèm caption: ‘Váy cover bản hãng 90%’? Liệu đây là sự sáng tạo dựa trên cảm hứng – hay một kiểu đạo nhái được hợp thức hóa bằng tên gọi ‘cover’?
Dạo quanh các trang mạng xã hội hay sàn thương mại điện tử tại Việt Nam, không khó để bắt gặp những video khoe váy "dupe" của các thương hiệu nổi tiếng, với mức giá chỉ vài trăm nghìn đồng.
Nếu không quá am hiểu về thời trang, người tiêu dùng khó có thể tìm thấy sự khác biệt so với các sản phẩm chính hãng. Những phiên bản này được các thương hiệu quảng cáo với danh xưng “hàng cover”.
Trong thời đại các xu hướng mới liên tục xuất hiện, "cover" trở thành một phần không thể phủ nhận của thị trường thời trang, đặc biệt là phân khúc giá rẻ và nhắm đến đối tượng người tiêu dùng trẻ.
Tuy nhiên, sự phổ biến này lại dấy lên nhiều tranh cãi gay gắt: liệu đây là một giải pháp thông minh giúp người tiêu dùng tiếp cận thời trang với mức giá dễ chịu hơn, hay là một hình thức đạo nhái tinh vi, làm xói mòn giá trị của sự sáng tạo?
“Cover” là gì? Vì sao thời trang cover phổ biến?
Trong thời trang, "cover" là cách gọi nửa vời giữa “lấy cảm hứng” và “làm lại” một thiết kế nổi tiếng. Khác với hàng nhái (fake) thường làm giả logo, bao bì và gắn mác thương hiệu lớn, "cover" không sử dụng nhãn hiệu gốc mà chỉ mô phỏng phần thiết kế, cắt may, chất liệu.
Ví dụ, một chiếc váy giống 90% mẫu Miu Miu Runway chỉ thay đổi chất liệu và không có nhãn hiệu, được gọi là "cover", chứ không phải hàng nhái.
Lý do hàng cover bùng nổ trên mạng xã hội xuất phát từ nhu cầu của người tiêu dùng trẻ (Gen Z, Gen Alpha) muốn bắt trend nhưng ngân sách có hạn. Một chiếc quần jeans của Jacquemus giá 15 triệu đồng, nhưng phiên bản "cover" gần giống chỉ 350.000 đồng.
Người bán cũng tận dụng xu hướng này. Các nhà máy gia công nhỏ ở Quảng Châu, Thái Lan, thậm chí Gia Lâm (Hà Nội) có thể làm ra mẫu tương tự chỉ trong 48 giờ từ hình ảnh trên Instagram.
Mạng xã hội đẩy nhanh tốc độ lan truyền. Một mẫu túi đeo vai được Jennie (BLACKPINK) cầm hôm trước, hôm sau đã xuất hiện trong video “haul Shopee” của hàng chục KOLs nội địa.
Ưu và nhược điểm của thời trang "cover"
Lý do thời trang "cover" được nhiều người trẻ lựa chọn là nhờ giá thành rẻ hơn từ 5–10 lần so với hàng chính hãng, dễ tiếp cận khi có thể tìm thấy trên mọi nền tảng từ Shopee, TikTok Shop đến Facebook Marketplace. Nhiều bản "cover" được biến tấu với màu sắc, độ dài, chất liệu khác nhau, đôi khi còn phù hợp với khí hậu hoặc vóc dáng người Việt hơn cả bản gốc.
Tuy nhiên, đồ cover cũng tồn tại nhiều nhược điểm. Chất lượng thấp là một trong số đó. Theo bài viết trên trang VLAA, các sản phẩm “cover” thường được làm từ vật liệu kém chất lượng và quy trình sản xuất không đạt tiêu chuẩn. Điều này có thể gây rủi ro về an toàn cho người tiêu dùng.
Ngoài ra, việc người tiêu dùng không phân biệt được rõ “cover” và “fake”, dẫn đến nhiều trường hợp mua nhầm hàng kém chất lượng.
Đồng thời, việc mua và sử dụng các sản phẩm "cover" vô tình ủng hộ những hành vi sao chép ý tưởng, làm giảm động lực sáng tạo của các nhà thiết kế và gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển bền vững của ngành thời trang.
"Cover" hay đạo nhái? Góc nhìn pháp lý
Pháp luật bảo vệ sáng tạo thời trang ra sao?
Thực tế, rất khó để bảo vệ thiết kế thời trang bằng luật sở hữu trí tuệ. Tại Việt Nam, chỉ các thiết kế “đủ điều kiện tạo dáng công nghiệp” mới được cấp bằng độc quyền. Thiết kế này cần đáp ứng ba điều kiện:
- Tính mới: Thiết kế phải khác biệt đáng kể so với các kiểu dáng đã được công bố công khai trước đó ở trong nước hoặc nước ngoài.
- Tính sáng tạo: Thiết kế không được tạo ra một cách dễ dàng đối với người có hiểu biết trung bình trong lĩnh vực tương ứng.
- Khả năng áp dụng công nghiệp: Thiết kế có thể được sử dụng làm mẫu để chế tạo hàng loạt sản phẩm bằng phương pháp công nghiệp hoặc thủ công nghiệp.
Tuy nhiên, trong lĩnh vực thời trang, việc đáp ứng đầy đủ các điều kiện trên, đặc biệt là tính mới và tính sáng tạo, thường gặp nhiều khó khăn. Điều này khiến việc bảo hộ thiết kế thời trang dưới dạng kiểu dáng công nghiệp trở nên hạn chế.
Tại Mỹ, luật bản quyền không áp dụng cho quần áo thông thường, chỉ bảo vệ những chi tiết trang trí đặc biệt như hình in, thêu, kết cấu đặc biệt. Do đó, các bản "cover" dù mô phỏng đến 90% vẫn có thể “lọt khe” pháp lý.
Một số ví dụ gây tranh cãi như Shein từng bị hàng chục nhà thiết kế độc lập kiện vì đạo nhái. Một trong số đó là nhà thiết kế Krista Perry. Cô cho biết Shein đã “sao y” tác phẩm của cô và bán hàng nghìn sản phẩm mà không xin phép.
Zara bị tố sao chép mẫu túi của Telfar - chiếc túi giá rẻ từng được mệnh danh là "It Bag của dân thường", nhưng sau đó lại “inspired” thành mẫu riêng với giá cao gấp đôi. Trước đó, thương hiệu Guess cũng từng bị chỉ trích vì phát hành một mẫu túi tương tự và đã phải rút sản phẩm khỏi thị trường sau phản ứng tiêu cực từ công chúng.
Điều này đặt ra một lỗ hổng lớn: nhiều thương hiệu lớn có đủ tiền để “inspired” mà không bị kiện, trong khi nhà thiết kế nhỏ lại gần như bất lực khi bị sao chép. Ngành công nghiệp sáng tạo, nếu không có rào cản bảo vệ đủ mạnh, sẽ trở thành mảnh đất màu mỡ cho đạo nhái.
Ranh giới cover nằm ở đâu?
"Cover" được xem là chấp nhận được nếu không sử dụng logo/thương hiệu thật, có điều chỉnh nhất định về kiểu dáng, chất liệu và không quảng cáo gian dối là hàng chính hãng.
Còn khi sao chép y hệt từ dáng, màu, tỉ lệ, tới logo, đó là đạo nhái hoặc thậm chí giả mạo thương hiệu, vi phạm pháp luật.
Người tiêu dùng nên làm gì?
Người tiêu dùng cần ý thức rõ về sản phẩm mình đang mua và chủ động phân biệt giữa các khái niệm “cover”, “inspired”, “fake” và hàng chính hãng. Những món đồ "cover" có thể được chấp nhận nếu không cố tình gắn nhãn mác giả mạo thương hiệu, bởi điều này thể hiện sự tôn trọng tối thiểu đối với quyền sở hữu trí tuệ.
Tuy nhiên, thay vì lựa chọn những sản phẩm đạo nhái để chạy theo xu hướng, người tiêu dùng hoàn toàn có thể ưu tiên các thương hiệu nội địa có thiết kế riêng. Một chiếc váy từ local brand Việt Nam với mức giá khoảng 500.000 đồng, dù không phải “hot trend” trên sàn diễn quốc tế, vẫn mang đến dấu ấn cá nhân và là cách thiết thực để ủng hộ ngành công nghiệp thời trang trong nước.
Quan điểm “rẻ là được” đã và đang khiến nhiều người bỏ qua yếu tố thẩm mỹ và đạo đức tiêu dùng. Việc tiếp tay cho các sản phẩm sao chép không chỉ làm xói mòn gu thời trang cá nhân mà còn vô tình đẩy các nhà thiết kế trẻ vào thế khó, khi giá trị sáng tạo không được tôn trọng.
Để trở thành người mua sắm thông minh, người tiêu dùng nên kiểm tra kỹ nguồn gốc cửa hàng, đọc phản hồi từ khách hàng thật và cẩn trọng với những sản phẩm gắn logo cao cấp nhưng lại có mức giá rẻ bất thường.
Những local brand trẻ như Lép, Outfix, Angle Lam, Libé… đang ngày càng khẳng định được chất riêng trong thiết kế, đồng thời vẫn giữ được mức giá dễ tiếp cận là lựa chọn đáng cân nhắc cho những ai muốn mặc đẹp mà vẫn tôn trọng bản quyền.
Kết luận
Thời trang luôn phát triển từ cảm hứng, nhưng giữa học hỏi và sao chép chỉ cách nhau một đường may. Khi người tiêu dùng “thưởng thức” thời trang như một món ăn nhanh, chỉ cần rẻ, dễ tiêu hóa, không cần biết nguồn gốc thì những đầu bếp thật sự sẽ sớm biến mất.
Sự khác biệt giữa một chiếc váy “cover” và thiết kế gốc không nằm ở đường may, mà ở câu chuyện và chất xám ẩn sau từng đường kim mũi chỉ – điều mà người tiêu dùng tỉnh táo sẽ luôn biết trân trọng và lựa chọn.
