Học được gì từ nghệ thuật storytelling của Pixar và case study Inside Out?
Chính thức thu về hơn 863 triệu USD và vượt qua doanh thu 859 triệu USD của phần đầu ra mắt năm 2015 chỉ trong 2 tuần đầu ra mắt, Inside Out 2 hiện đang là bộ phim có sức ảnh hưởng lớn nhất phòng vé toàn cầu ở thời điểm hiện tại và đặt ra kỳ vọng về việc trở thành dự án đầu tiên vượt mốc 1 tỷ USD trong năm nay. Đây không phải là lần đầu tiên Pixar “gây bão” phòng vé với những bộ phim của mình khi trước đó Toy Story (1994), Finding Nemo (2003), Up (2009),... đều được liệt kê vào hàng kinh điển, mang về hơn 13 giải Oscar, 9 Quả cầu Vàng và 11 giải Grammy danh giá cho hãng.
Bên cạnh thước phim đầy hấp dẫn về thế giới giả tưởng rực rỡ sắc màu, tài năng của Pixar còn được thể hiện qua những ý tưởng, cốt truyện độc đáo và kỹ thuật storytelling để kể nên những câu chuyện giàu cảm xúc, không chỉ thu hút sự tò mò của trẻ con mà còn có lay động mạnh mẽ với khán giả nhiều thế hệ.
Kho tàng phim ảnh và cách xây dựng cốt truyện của Pixar luôn là niềm cảm hứng bất tận và đáng tham khảo của dân sáng tạo. Vậy cụ thể, “ông lớn phim hoạt hình” này đã có những nguyên tắc nào trong việc tạo nên nghệ thuật storytelling của riêng mình? Cùng Watermelon tìm hiểu qua bài viết dưới đây!
Công thức kể chuyện của Pixar
Nghệ thuật storytelling của Pixar trước hết được thể hiện qua cách hãng áp dụng một khuôn mẫu cấu trúc cụ thể cho tất cả các bộ phim của mình, hay còn được biết đến với tên gọi “The Pixar Story Structure”. Việc đi theo một sườn cấu trúc cụ thể sẽ giúp các nhà biên kịch của Pixar kể những câu chuyện phức tạp một cách rõ ràng và dễ hiểu nhất.
Dưới đây là những bước chính của cấu trúc, kèm với đó là case study cụ thể từ nội dung phần 1 của Inside Out:
1. “Once upon a time, there was…”
“Ngày xửa ngày xưa, có một…” luôn là cách mở bài tuyệt vời để Pixar giới thiệu thế giới nơi diễn ra câu chuyện và các nhân vật chính trong bộ phim của mình, từ đó cho khán giả hiểu hơn về bối cảnh câu chuyện.
Với Inside Out, Pixar đã dùng những phút đầu của phim để giới thiệu cô bé Riley 11 tuổi đang sống tại Minnesota và mô tả những cảm xúc đang tồn tại bên trong cô, bao gồm Niềm vui (Joy), Nỗi buồn (Sadness), Giận dữ (Anger), Sợ hãi (Fear) và Ghê tởm (Disgust).
2. “Everyday…”
Không tạo ra biến cố ngay từ ban đầu, Pixar chậm rãi dẫn dắt người xem bằng cách mô tả cụ thể cuộc sống hàng ngày của nhân vật chính, từ đó cho khán giả thấy thói quen và tình trạng bình thường của họ trước khi gặp một sự kiện cụ thể.
Ở Inside Out, các cảm xúc đang sống và làm việc tại trung tâm điều khiển trong đầu Riley như một nhiệm vụ hàng ngày, giúp cô điều chỉnh và xử lý các trải nghiệm trong cuộc sống của mình. Nếu như Joy đảm nhận phần công việc giúp Riley vui vẻ và hạnh phúc, Sadness phơi bày những khoảnh khắc yếu đuối của cô thì Anger sẽ là người điều khiển để Riley thể hiện những cảm xúc giận dữ, bộc phát của mình khi không hài lòng với điều gì đó.
3. “Until one day…”
Đây là lúc Pixar tạo ra một nút thắt cho câu chuyện, với một sự kiện hoặc biến cố nào đó làm đảo lộn cuộc sống bình thường của nhân vật.
Việc gia đình Riley chuyển nhà đến San Francisco được xem là một sự thay đổi lớn làm đảo lộn cuộc sống của cô bé. Cùng với đó, Joy và Sadness cũng bất ngờ bị cuốn vào một cuộc hành trình trong phần ký ức khác của tâm trí Riley. Đây cũng là tiền đề cho những tình huống mới khó khăn, đưa Riley lẫn các cảm xúc vào một cuộc phiêu lưu mới.
4. “Because of that…”
Từ sự kiện bất ngờ nêu trên, “because of that…” (vì thế) đề cập đến những hậu quả trực tiếp ảnh hưởng đến nhân vật, đơn cử như Riley bắt đầu cảm thấy hỗn loạn và khó kiểm soát cảm xúc của mình vì hai cảm xúc quan trọng Joy và Sadness không thể ở bên để giúp cô bé vượt qua tình huống khó khăn. Trong khi đó, các cảm xúc còn lại là Fear, Anger và Disgust lại không thể duy trì sự cân bằng cảm xúc cho Riley trước hàng loạt biến cố tại thành phố mới.
5. “Because of that…”
Lúc này, cuộc phiêu lưu của nhân vật không chỉ bao gồm những khó khăn bề nổi nữa mà đã kéo ra nhiều bước ngoặt mới phức tạp hơn, đẩy nhân vật vào tình huống phải đấu tranh trong tâm lý và tạo cơ hội để nhân vật phát triển chiều sâu tính cách của mình.
Ở Inside Out, giai đoạn này được diễn ra với Joy và Sadness khi hai nhân vật này cùng nhau tìm đường trở về trung tâm điều khiển. Trong cuộc hành trình đó, cả hai đã khám phá ra nhiều phần khác nhau trong tâm trí của Riley, từ khu vực trí nhớ dài hạn đến thế giới tưởng tượng và cả những ký ức, người bạn bị lãng quên. Trải nghiệm này đã khiến Joy hiểu rằng mỗi cảm xúc đều có vai trò quan trọng trong việc định hình trải nghiệm của Riley, và không chỉ có niềm vui mới có thể khiến cô bé cảm thấy trọn vẹn mà Sadness cũng cần thiết và quan trọng không kém.
6. “Until finally…”
Càng về phần cuối phim cũng là lúc Pixar từng bước giải quyết những nút thắt trong câu chuyện của mình, bằng cách đẩy diễn biến lên cao trào, giải quyết những vấn đề đã xảy ra, đưa ra thông điệp chính và kết thúc mạch truyện một cách trọn vẹn.
Cách phát triển này có thể dễ dàng được nhìn thấy thông qua việc Joy cố gắng đuổi theo Sadness đang bỏ trốn vì tự ti cho rằng mình ảnh hưởng xấu đến Riley, thuyết phục người bạn cùng mình trở về trung tâm điều khiển, giao cho cô nhiệm vụ điều khiển tâm trí khi Riley cảm thấy tiêu cực nhất, để cô bé có thể khóc thỏa lòng mình và chia sẻ sự buồn bã dồn nén bấy lâu. Kết quả, Sadness đã thành công giúp Riley giải toả những cảm xúc mà đáng lẽ cô phải có, từ đó học cách cân bằng giữa những cảm xúc để trở thành một con người trọn vẹn.
Chia sẻ về quy trình sáng tạo kịch bản cho phim hoạt hình của Pixar trong một buổi phỏng vấn vào tháng 04/2024, Dean Movshovitz - biên kịch, đồng thời là tác giả của quyển sách bán chạy nhất Amazon “Pixar Storytelling” cho biết: “Tôi nghĩ điều mà Pixar thật sự giỏi đó là họ luôn có những khoảnh khắc then chốt ở cuối hầu hết các bộ phim, và khi xem lại bộ phim, bạn có thể nhận ra cách toàn bộ nội dung phía trước được phát triển nhằm dẫn dắt người xem đến những khoảnh khắc này”.
Theo đó, Dean đã liệt kê Inside Out như một dẫn chứng cụ thể cho thấy chiến lược phát triển câu chuyện của Pixar. Một khi đã xác định thông điệp cuối cùng của bộ phim là về việc chấp nhận những cảm xúc tiêu cực và cho phép thể hiện chúng ra bên ngoài một cách lành mạnh thay vì trốn tránh hay gạt bỏ tiêu cực để cố tỏ ra vui vẻ. Nhà sản xuất cũng sẽ biết được cao trào của bộ phim sẽ diễn ra như thế nào, Joy cần phải trải qua những gì và điều gì buộc phải xảy ra với Riley để những nhân vật chính nhận ra thông điệp mà bộ phim muốn truyền tải. “Việc có sự rõ ràng về mục tiêu tổng thể cho nội dung bạn cố gắng tạo ra hoặc những gì bạn muốn truyền đạt cho khán giả là rất quan trọng. Và điều này đúng với bất kỳ câu chuyện nào trong cuộc sống, không chỉ riêng phim điện ảnh. Mỗi câu chuyện hay chắc chắn đều sẽ có một loại sứ mệnh hàng đầu. Càng là người kể chuyện, người sáng tạo, người giao tiếp, bạn càng phải biết rõ mục tiêu của việc mình đang làm để việc xây dựng nội dung phục vụ cho sứ mệnh đó sẽ trở nên dễ dàng, liền mạch hơn”, ông kết luận.
Khuôn mẫu nhưng không gò bó theo công thức
Theo một cấu trúc kể chuyện chung nhưng không đồng nghĩa với việc bị đóng khung hay bó buộc nhàm chán. Pixar luôn biết cách phá vỡ các nguyên tắc của mình để tạo nên màu sắc riêng cho từng câu chuyện.
Thay vì những siêu anh hùng hay công chúa có sức hấp dẫn với trẻ em, hãng không ngại đưa vào màn ảnh những nhân vật phi truyền thống, độc đáo và thú vị. Đó là chú chuột Remy có niềm đam mê mãnh liệt với nghệ thuật nấu nướng trong Ratatouille, đó là chú robot Wall-E thu gom rác bị bỏ rơi trên một Trái Đất hoang tàn hay đơn giản là ông lão Carl Fredricksen góa vợ quyết định thực hiện giấc mơ bay đến Nam Mỹ bằng ngôi nhà được kéo bằng hàng ngàn quả bóng bay trong Up.
Hay khi nói về bối cảnh, Pixar cũng thể hiện sự am hiểu sâu sắc của mình với nhiều nền văn hoá khác nhau trên thế giới như lễ hội Día de los Muertos của Mexico (Coco) và cả sự sáng tạo khi tự tưởng tượng ra một “vũ trụ” song song với con người, nơi quái vật vào phòng ngủ của trẻ em để lấy tiếng hét (Monster, Inc.) hay đại dương bao la với những sinh vật biển có thể nói và có một hành trình riêng giống như con người (Finding Nemo).
Tuy nhiên, cũng cần phải lưu ý rằng việc sáng tạo nên những lớp lang, chi tiết cho câu chuyện cũng cần phải có giới hạn. Liệu bạn đã bao giờ xem một bộ phim hoặc đọc một cuốn sách mà bạn phải liên tục tự hỏi mình (hoặc người khác) điều gì đang xảy ra trong cốt truyện? Với khán giả, đó chắc chắn không phải là một trải nghiệm tuyệt vời. Những nhà sáng tạo thường có xu hướng muốn đưa càng nhiều thông tin càng tốt vào câu chuyện của mình, dẫn đến việc nhồi nhét câu chuyện với đầy đủ các nhân vật, tình tiết bất ngờ và những đoạn hội thoại không thực sự cần thiết.
Và lời khuyên của Pixar ở đây là "hãy kết hợp các nhân vật và bỏ qua các vòng vo". Mặc dù bạn, với tư cách là người sáng tạo, có thể cảm thấy như đang đánh mất rất nhiều thứ có giá trị, nhưng việc biết chắt lọc thông tin và chi tiết đắt giá đến cuối cùng sẽ cho phép bạn kể chuyện hiệu quả hơn và khán giả cũng sẽ chìm đắm trong câu chuyện tốt hơn. Một cách để biết liệu câu chuyện của bạn có quá phức tạp hay không là kể nó cho một người bạn hoặc thành viên trong gia đình - những người chưa từng biết đến câu chuyện trước đây. Hãy quan sát biểu cảm của họ khi nghe câu chuyện và cố gắng xác định xem đâu là những giây phút khiến họ bối rối hoặc thắc mắc về một tình tiết đã xảy ra.
Phát triển nhân vật và đặt chiều sâu cảm xúc làm trọng tâm
Hơn tất cả những nguyên tắc sáng tạo, chiều sâu cảm xúc và những trải nghiệm mang đậm tính “người” mới chính là bí quyết làm nên những bộ phim đặc trưng của Pixar. Chìa khoá nằm ở việc xây dựng những nhân vật đầy chiều sâu, không chỉ đơn giản là anh hùng hay phản diện. Mỗi nhân vật đều có những điểm mạnh, điểm yếu, hoài bão, ước mơ và những xung đột nội tâm riêng. Đơn cử như Ellie (Up) là một người phụ nữ lạc quan, yêu đời và luôn khao khát được khám phá thế giới, Merida (Brave) là một công chúa dũng cảm, độc lập, phá vỡ những định kiến thường thấy về phụ nữ, hay như nàng lửa Ember (Elemental) là một cô gái năng động, nhiệt huyết, độc lập nhưng cũng lắm lúc bốc đồng và thiếu kiên nhẫn. Nhờ vậy, họ trở nên gần gũi, dễ đồng cảm và khiến người xem cảm thấy như đang nhìn thấy bản thân mình trong đó.
Phim hoạt hình của Pixar không chỉ đơn thuần là giải trí mà còn là phương tiện để truyền tải những thông điệp sâu sắc về cảm xúc con người. Các nhà làm phim Pixar không ngại đi sâu vào những chủ đề phức tạp như tình yêu, mất mát, nỗi buồn, sự tức giận và cả những cảm xúc tưởng chừng đơn giản như niềm vui hay sự hối tiếc để khiến chúng ta suy ngẫm về cuộc sống, về bản thân và những điều quan trọng đang xảy ra xung quanh ta. Ông Pete Docter - đạo diễn nổi tiếng của Pixar từng chia sẻ: “Điều bạn đang cố gắng thực hiện khi kể một câu chuyện là viết về một sự kiện trong đời khiến bạn cảm nhận được một thứ gì đó, và điều mà bạn cần làm là khiến khán giả cũng có cùng cảm nhận về việc đó giống với bạn”.
Một cách để các nhà sáng tạo có thể làm điều này là phân tích những câu chuyện bạn thích. Hãy phân tích những cảm xúc thực sự mà bạn đang có và từng yếu tố nhỏ khiến bạn cảm thấy hứng thú và yêu thích về chúng. Nói cách khác, sự tự nhận thức và hiểu biết bản thân là nền tảng của tất cả những câu chuyện chân thực, lay động lòng người.
Dân sáng tạo có thể học được gì từ nghệ thuật storytelling của Pixar?
Năm 2011, Emma Coats - hoạ sĩ truyện của Pixar đã chia sẻ một danh sách bao gồm 22 quy tắc storytelling mà cô ấy đã học được từ các đạo diễn và đồng nghiệp tại Pixar, từ việc nghe các tác giả và đạo diễn trao đổi với nhau về công việc của họ và qua những thử nghiệm hay thậm chí là các lỗi sai trong quá trình làm phim của riêng cô:
1. Chúng ta ngưỡng mộ một nhân vật vì sự cố gắng của họ hơn là những thành tựu mà họ đạt được.
2. Hãy viết những gì khiến khán giả thích thú chứ không phải những gì mà bạn yêu thích. Hai điều này có thể hoàn toàn khác nhau.
3. Cố gắng xoay quanh cốt truyện là điều quan trọng, nhưng bạn sẽ không bao giờ biết được câu chuyện sẽ diễn ra như thế nào cho đến khi bạn kết thúc nó. Giờ thì viết lại cho logic đi.
4. Ngày xửa ngày xưa, có một… Hằng ngày… Một ngày nọ… Vì điều đó… Vì điều đó… Cho đến cuối cùng… Kể từ đó…
5. Đơn giản hoá. Trọng tâm. Kết hợp nhân vật. Tránh đi đường vòng. Bạn sẽ cảm thấy như bạn đang mất đi những thứ có giá trị, nhưng thực tế, việc đơn giản hoá câu chuyện sẽ giải thoát bạn khỏi những cám dỗ phức tạp.
6. Nhân vật của bạn tốt nhất ở điều gì, điều gì làm họ thấy thoải mái? Nếu bạn “ném” vào mặt họ một thứ hoàn toàn ngược lại và thách thức họ, họ sẽ làm gì?
7. Hãy viết kết thúc trước khi viết thân bài. Kết thúc rất khó viết, hãy dành thời gian cho nó trước.
8. Hãy kết thúc câu chuyện của mình dù cho nó có thể không được hoàn hảo. Trong thế giới lý tưởng thì bạn có thể có tất cả, nhưng hãy nhìn nhận thực tế đi và hãy viết tốt hơn ở câu chuyện sau.
9. Khi bạn đang “bí” ý tưởng, hãy lên một danh sách những gì sẽ không xảy ra tiếp theo. Những thứ này sẽ giúp bạn gỡ “bí”.
10. Hãy gỡ bỏ câu chuyện mà bạn thích. Những gì mà bạn thích về nó chỉ là một phần của bạn và chưa chắc sẽ phù hợp với tất cả mọi người, hãy nhận ra điều đó trước khi đưa nó vào kịch bản chính thức.
11. Viết ý tưởng ra giấy cho phép bạn sửa chữa và hoàn thiện ý tưởng đó. Nếu một ý tưởng hoàn hảo chỉ nằm ở trong đầu, bạn sẽ chẳng bao giờ có thể chia sẻ nó với bất cứ ai.
12. Bỏ qua ý tưởng đến với bạn đầu tiên, và bỏ cả ý tưởng thứ hai, thứ ba, thứ tư, thứ năm, những ý tưởng quá rõ ràng ra khỏi tầm nhìn của bạn. Hãy làm chính bản thân mình ngạc nhiên.
13. Hãy cho nhân vật của bạn phát biểu ý kiến. Để nhân vật bị động, gió chiều nào theo chiều nấy có thể dễ dàng khi bạn phát triển câu chuyện nhưng với khán giả, điều đó như một “liều thuốc độc”
14. Hãy tự hỏi: Tại sao bạn phải kể câu chuyện này? Bạn đang muốn truyền tải điều gì? Đó chính là trọng tâm của câu chuyện mà bạn sẽ kẻ.
15. Đặt trường hợp bạn chính là nhân vật trong tác phẩm của mình, bạn sẽ làm gì trong hoàn cảnh đó? Sự thành thật với bản thân mình sẽ tạo ra uy tín trong những tình huống có vẻ khó tin.
16. Lý do của bạn là gì? Hãy cho chúng tôi lý do để cổ vũ nhân vật của bạn. Điều gì sẽ xảy ra nếu họ không thành công? Hãy chuẩn bị các tác nhân để chống lại nó.
17. Không có việc gì là phí phạm. Nếu ý tưởng đó không tốt, hãy bỏ qua nó. Nó sẽ trở lại và có ích sau này.
18. Bạn phải hiểu rõ chính mình, sự khác biệt giữa cố gắng hết mình và làm loạn chính mình. Những câu chuyện là những sự trải nghiệm.
19. Sự trùng hợp ngẫu nhiên để đẩy nhân vật rắc rối thì rất tuyệt, nhưng sự trùng hợp ngẫu nhiên để nhân vật thoát khổ là một sự gian lận.
20. Hãy làm bài tập: Lấy các phần của một bộ phim mà bạn không thích, sau đó sắp xếp chúng lại theo cách mà bạn muốn.
21. Bạn phải xác định tình hình và nhân vật của bạn một cách rõ ràng, không thể chỉ viết để “ngầu”. Điều gì sẽ khiến bạn phải hành động như vậy?
22. Bản chất câu chuyện của bạn là gì? Giá trị của câu chuyện ở đâu? Nếu bạn biết nó, bạn có thể phát triển ra từ đó.
Có thể nói, Pixar không đơn thuần chỉ kể những câu chuyện, họ mang đến những trải nghiệm sống động và chân thực, chạm đến từng góc sâu nhất của tâm hồn khán giả. Từ những bài học được đúc kết từ quá trình làm phim và kể chuyện bền bỉ của Pixar, các nhà sáng tạo có thể xem đây như một “hình mẫu” của việc sáng tạo theo một cấu trúc nền tảng nhưng đồng thời không bị giới hạn bởi sự phá cách và linh hoạt. Quan trọng hơn hết, hãy nhớ rằng mỗi câu chuyện đều cần một trái tim. Khi đặt trái tim vào từng tác phẩm, bạn sẽ tạo ra những câu chuyện không chỉ gây ấn tượng mà còn để lại dấu ấn lâu dài trong lòng khán giả.
