“Đừng chỉ viết về bản thân mình, nhưng cũng đừng ngại khi cần làm việc đó”. Đó là dòng tin nhắn mà chị khách hàng đầu tiên, là một chủ doanh nghiệp nhiều năm tuổi ở TP.HCM nói với tôi. Chị vừa là khách hàng - trả tiền để tôi làm một công việc mà mình say mê: viết lách (và viết về giáo dục), vừa là người chỉ điểm cho tôi rất nhiều trong những bước đi đầu tiên của một cô sinh viên mới ra trường. Tôi nhận ra, viết là một trong những cách hiệu quả để chúng ta nói với thế giới rằng “Tôi là ai” và “Tôi có thể làm được những gì?” Viết cũng chính là cách thể hiện tư duy, lý luận, tư tưởng, là kỹ năng diễn đạt, truyền tải thông điệp của mỗi cá nhân. Tôi không có các lý thuyết mang tính hệ thống hay cách thức đảm bảo hiệu quả 100% nếu bạn bắt đầu viết ngay hôm nay, nhưng tôi có một hành trình đủ để khẳng định rằng, nếu không viết, tôi sẽ bỏ lỡ rất nhiều điều, trong đó có cơ hội thay đổi cuộc đời.
Vì sao các “beginners” nên bắt đầu ngay hôm nay?
Hãy tưởng tượng bạn đang đứng trước một cánh rừng xanh thẳm. Trong tay bạn là chiếc bản đồ dẫn đến một kho báu mà bao người mơ ước. Bạn biết chắc rằng, chỉ cần đi hết con đường ấy, bạn sẽ tìm thấy điều quý giá. Nhưng bạn cứ chần chừ, ngập ngừng, lo lắng: Giày của mình chưa đủ tốt, chưa đủ nước uống, chưa đủ sức... Thế là bạn đứng yên, trong khi những người khác, với đôi chân và tinh thần dấn thân đã bước đi và dần tiến gần đến kho báu.
Bắt đầu bất kỳ công việc nào cũng như vậy. Chúng ta thường nghĩ mình cần thêm kiến thức, thêm trải nghiệm, thêm nhiều sự chuẩn bị để bắt đầu. Nhưng sự thật là bước đi đầu tiên chính là điều quan trọng nhất. Không có nó, chẳng bao giờ bạn đến được đích. Lão Tử đã viết: “Hành trình vạn dặm bắt đầu từ một bước chân” là ấy vậy.
Người viết “triệu đô” hôm nay từng viết những bài vụng về. Người làm quảng cáo xuất sắc từng tung ra những chiến dịch chẳng ai nhớ đến. Người kể chuyện truyền cảm hứng từng run rẩy trước một nhóm khán giả nhỏ. Điều khác biệt duy nhất giữa họ và chúng ta, chính là họ bắt đầu.
Viết là một hành trình đòi hỏi sự kiên nhẫn và tinh thần học hỏi, rèn luyện liên tục để có thể đạt được kết quả. Và chỉ khi bắt tay vào làm, mới có thể nhìn ra được bản thân còn thiếu sót những gì, mạnh ở những điểm nào, cần rèn luyện thêm kỹ năng nào. Cũng giống như đi vào rừng, chỉ khi bước chân vào, mới có thể biết đôi giày của mình có đủ êm không và kho báu ở cuối hành trình hay trải nghiệm trên mỗi bước đi mới là điều quý giá hơn?
Và tất nhiên là khi càng trì hoãn, kho báu càng lùi xa. Ý tưởng hôm nay nếu không nắm bắt, ngày mai có thể chẳng còn giá trị. Thế nên, thay vì tự hỏi “Liệu mình đã sẵn sàng chưa?”, hãy thử hỏi “Nếu không bắt đầu ngay hôm nay, mình sẽ bỏ lỡ những gì?”
4 điều bạn sẽ bỏ lỡ nếu không viết
Ký ức và cảm xúc quý giá
Trong bối cảnh thời đại công nghệ và trí tuệ nhân tạo, những trải nghiệm mang tính “người” như ký ức, cảm xúc và các câu chuyện gắn liền với chúng ngày càng trở nên quý giá. Nghiên cứu về ký ức tự truyện1 (autobiographical memory) đã chỉ ra rằng việc ghi nhớ và kể lại những trải nghiệm cuộc sống không chỉ giúp khẳng định bản sắc cá nhân, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì các mối quan hệ xã hội. Chính quá trình viết và kể chuyện trở thành phương tiện mạnh mẽ để bảo tồn ký ức cũng như tái hiện cảm xúc gắn liền với chúng.
Từ việc sắp xếp các ý, sử dụng vốn từ vựng đến hoàn thiện một trang viết logic, mạch lạc, diễn tả đúng trạng thái, sự kiện… việc ghi lại các cảm xúc vui, buồn, hờn giận, chép lại các ký ức sống động và đáng nhớ tưởng như giản đơn trở thành cách để nâng cao kỹ năng viết một cách tự nhiên. Theo Ricoeur2 (2004), ký ức khi được tập hợp lại và tạo thành một câu chuyện sẽ chuyển hóa từ trải nghiệm cá nhân thành một hình thức tri thức mang tính xã hội, qua đó nuôi dưỡng sự đồng cảm và hiểu biết giữa con người với nhau. Nhiều nghiên cứu của các nhà tâm lý học cũng chỉ ra rằng, việc viết về các trải nghiệm và cảm xúc cá nhân còn có tác dụng trị liệu, giúp con người xử lý các cảm xúc phức tạp và nâng cao sức khỏe tinh thần.
Khả năng tư duy và sáng tạo
Viết lách không chỉ là hoạt động ghi chép, sắp xếp lại suy nghĩ mà chính là một quá trình tư duy phức hợp giúp con người mở rộng khả năng sáng tạo. Khi chúng ta viết, não bộ buộc phải tổ chức lại dòng suy nghĩ thành câu chữ, xử lý các thông tin và kết nối ý tưởng, đồng thời kích hoạt vùng vỏ não trước trán3 - khu vực gắn liền với tư duy phản biện và sáng tạo.
Đồng thời, viết mở ra không gian vô tận cho trí tưởng tượng. Đôi khi bạn cần cho phép “tâm trí lang thang” với câu từ (viết nhật ký, sáng tác) để cải thiện khả năng giải quyết vấn đề, đặc biệt các vấn đề theo hướng sáng tạo. Viết khơi gợi khả năng liên tưởng giữa các ý tưởng tưởng chừng không liên quan, từ đó tạo ra “sự lóe sáng” trong suy nghĩ. Nhiều nhà văn, nhà khoa học hay nghệ sĩ đều thừa nhận rằng những đột phá trong ý tưởng thường xuất hiện trong quá trình viết, khi họ đang “vật lộn” để tìm kiếm giải pháp cho một vấn đề nan giải nào đó.
Viết là một phương pháp nuôi dưỡng sự sáng tạo. Viết giúp hình thành thói quen quan sát, phản tư và liên tục phát triển ngôn ngữ mới, từ đó mở rộng “vùng an toàn” của tư duy. Khi viết trở thành một phần của đời sống thường nhật, nó dần dần bồi đắp khả năng sáng tạo dài hạn, không chỉ trong văn chương mà cả trong công việc, học tập và cách thức đối mặt với các vấn đề của đời sống thường nhật.
Xây dựng thương hiệu cá nhân và cơ hội nghề nghiệp
Tôi có được công việc “ghost writer” (người chấp bút) đầu tiên vào năm ba đại học, sau khi chăm chỉ viết bài trên một trang Facebook lập ra được vài tháng tuổi và số lượng người theo dõi vô cùng khiêm tốn. Công việc này là cơ hội để tôi gặp gỡ những anh chị là chủ doanh nghiệp, có được khoản nhuận bút hậu hĩnh và học được cách làm việc từ xa với đội nhóm.
Khoảng thời gian nghỉ bất đắc dĩ vì dịch bệnh Covid19, tôi viết bài và gửi email đến các trang báo mà tôi nghĩ rằng phù hợp. Tôi cứ viết và gửi liên tục như thế, tôi không tập trung vào số mail không nhận được phản hồi hoặc bị từ chối, chỉ cần có một bài viết được chấp nhận đăng, tôi sẽ có động lực viết thêm dăm ba bài như thế. Đây cũng là giai đoạn mà tôi tham gia rất nhiều cuộc thi viết lớn nhỏ, đem về kha khá giải thưởng - những thứ mà sau này bảo chứng cho tôi trong CV xin việc của một cô sinh viên mới ra trường và làm việc trái ngành.
Tôi tin rằng ở bất kỳ ngành nghề nào, viết là một công cụ bổ trợ vô cùng quan trọng giúp bạn định vị thương hiệu cá nhân và gia tăng các cơ hội nghề nghiệp, từ đó hướng đến tự do trong những lựa chọn của riêng mình. Đây là chủ đề mà tôi vô cùng tâm đắc, khi nhìn lại hành trình dẫu chẳng rực rỡ nhưng đáng tự hào của một cô bé vùng sâu vùng xa, không ngừng nỗ lực vươn lên và những cơ hội, những “vị thầy” tuyệt vời mà tôi có được.
Kết nối và truyền cảm hứng
Chỉ cần bạn dám viết, bạn đã có thể truyền đi cảm hứng cho những ai chưa bắt đầu. Viết là một việc đòi hỏi rất nhiều dũng khí, vì ngôn từ thể hiện tư duy của cá nhân, chúng ta sẽ đối mặt với việc có thể bị phán xét, đánh giá, phê bình hay thậm chí là công kích. Vì vậy, khi bạn chia sẻ những dòng đầu tiên, bạn không chỉ kể một câu chuyện, mà còn gửi đi một tín hiệu: “Tôi ở đây, và tôi cũng đang đi trên con đường này.” Chính tín hiệu ấy sẽ kết nối bạn với cộng đồng, nơi có những người bạn đồng hành và đôi khi là cả những “người thầy” bạn chưa từng nghĩ sẽ gặp.
Sau khi xuất bản sách (đồng tác giả), tôi có cơ hội được chia sẻ nhiều hơn, được đến những cơ quan, doanh nghiệp “xịn”, cầm micro, đứng trước rất nhiều người để nói về bản thân, nói về sở thích, đam mê và được truyền cảm hứng viết lách đến mọi người. Đó thật sự là một niềm hạnh phúc. Tôi thường hay nói rằng, “Việc cùng viết quyển sách ấy không giúp tôi có được nhiều tiền hay trở thành người nổi tiếng, nhưng nó khiến tôi tin rằng, những câu chuyện được kể lại qua từng trang sách sẽ góp phần bắt đầu những điều tốt đẹp và ý nghĩa ở tương lai”.
Những rào cản mà một người viết mới bắt đầu cần vượt qua
Nỗi sợ không đủ giỏiBạn chuẩn bị viết dòng đầu tiên, nhưng lại nghĩ: “Tôi viết không hay, chữ nghĩa chẳng bằng ai, viết ra cũng chẳng ai thèm đọc”. Chính nỗi sợ này khiến nhiều người chưa kịp viết đã… bỏ cuộc. Thực tế, không ai ngay lần đầu viết đã trở thành tác giả “best-seller”. Ngay cả những nhà văn nổi tiếng cũng từng có bản thảo bị từ chối, những trang viết còn vụng về. Cách để vượt qua là: hãy coi việc viết như một quá trình tập luyện. Mỗi đoạn văn, mỗi trang giấy đều là một bước tiến. Hãy bắt đầu từ những thứ nhỏ: một mẩu ký ức, một câu chuyện đời thường. Càng viết, bạn sẽ càng viết tốt hơn.
Ám ảnh sự hoàn hảo
Tôi từng gặp nhiều học viên mãi không hoàn thành một bài viết một nghìn chữ vì sa lầy vào việc chỉnh sửa từng câu, từng chữ ngay khi vừa bắt đầu. Việc này rất dễ khiến bạn bí ý tưởng, quên mất ý tiếp theo định viết là gì, bố cục bài viết không chặt chẽ… và quan trọng hơn là dễ nản lòng và không hoàn thành mục tiêu. Hãy thử cân nhắc chia thành hai giai đoạn: viết và chỉnh sửa. Khi viết, hãy cho phép bản thân tuôn ra ý tưởng tự nhiên, không phán xét. Khi chỉnh sửa, bạn hãy quay lại gọt giũa câu chữ một cách cẩn thận hơn.
Thiếu kỷ luật
Để duy trì thói quen viết và biến việc này trở thành nghề nghiệp, bạn không chỉ cần có cảm hứng mà đòi hỏi rất nhiều kỷ luật. Nếu chỉ chờ đợi cảm hứng đến, bạn sẽ rất khó để duy trì và thực hành viết một cách đều đặn. Tôi rất thích ý tưởng 10.000 giờ của Einstein, để trở thành chuyên gia trong một lĩnh vực nào đó, bạn phải thực hành tối thiểu trong khoảng thời gian như thế, viết lách cũng vậy. Hãy đặt một khung giờ cố định cho việc viết mỗi ngày, dù chỉ 15 phút. Bạn có thể viết vào sáng sớm khi đầu óc tỉnh táo, hoặc buổi tối trước khi ngủ. Dần dần, việc viết sẽ trở thành một phần tự nhiên trong nhịp sống của bạn.
Kết
Bài viết này mở đầu cho chuỗi series cùng bạn thực hành viết lách - từ thói quen đến sự nghiệp của riêng mình. Tại đây sẽ có các câu chuyện, các cách thức, gợi dẫn xoay quanh việc viết lách và truyền đến bạn cảm hứng bắt đầu. Mỗi dòng mà bạn viết ra chính là cách bạn đang gieo những hạt giống nhỏ cho sự sáng tạo, cho thương hiệu cá nhân và cho chính sự trưởng thành của bản thân. Đừng chờ đến khi có cơ hội thật tốt mới bắt đầu viết, hãy viết để tìm kiếm cơ hội. Đừng đợi khi “đủ giỏi” mới bắt đầu viết, hãy viết để trở nên giỏi hơn. Ở bài viết tiếp theo, chúng ta sẽ ngồi lại thảo luận về các cách thức để tìm kiếm ý tưởng cho những câu chuyện độc đáo của riêng bạn, cùng chờ đợi và sẵn sàng đối thoại nhé!
- Fivush, R. (2008). Remembering and reminiscing: How individual lives are constructed in family narratives. Memory Studies, 1(1), 49–58.
- Ricoeur, P. (2004). Memory, History, Forgetting. University of Chicago Press.
- Klein, K., & Boals, A. (2001). Expressive writing can increase working memory capacity. Journal of Experimental Psychology: General, 130(3), 520–533.
