Chúng ta vẫn thường nghĩ rằng AI và công nghệ sinh ra để giúp con người bớt vất vả. Nhưng càng ngày, càng có nhiều người cảm thấy mệt hơn. Từ những người trẻ mới vào nghề, đến những người đã có kinh nghiệm lâu năm trong các ngành sáng tạo, giáo dục hay truyền thông, ai cũng đang cố gắng chạy thật nhanh để “không bị bỏ lại”.
Vấn đề là: cuộc đua này không ai đặt ra vạch xuất phát, cũng chẳng có đích đến. Nhưng nếu không chạy, chúng ta sợ bị xem là chậm. Còn nếu cứ chạy mãi, thì lại dần kiệt sức. Vì sao con người đang rơi vào trạng thái mệt mỏi tập thể trong kỷ nguyên của máy móc?
Vì sao con người đang kiệt sức trong cuộc chạy đua với công nghệ?
Trước khi tìm cách để thoát khỏi sự mệt mỏi này, ta cần thành thật nhìn lại: vì sao nó lại xảy ra? Điều gì đang khiến một xã hội hiện đại với đầy đủ công cụ hỗ trợ lại khiến con người cảm thấy bất lực và hụt hơi hơn bao giờ hết?
1. Công nghệ phát triển quá nhanh, vượt xa khả năng thích nghi của con người
Sự thay đổi trong thế giới công nghệ giờ không còn tính bằng năm, mà bằng tháng, bằng tuần thậm chí bằng ngày. Hôm nay người ta còn đang học cách dùng ChatGPT, ngày mai GenAI đã có thể tự tạo video, hình ảnh, slide thuyết trình. Trong khi đó, con người vẫn cần thời gian để hiểu sâu, để luyện tập, để chuyển hóa thành kỹ năng. Nhưng thời gian ấy ngày càng bị rút ngắn, khiến nhiều người cảm thấy mình luôn chạy phía sau và không bao giờ đủ giỏi.
2. Áp lực xã hội khiến con người sợ bị bỏ lại phía sau
Trong một xã hội đề cao tốc độ và hiệu suất, việc không bắt kịp công nghệ thường bị xem là lỗi thời, lạc hậu. Trên mạng xã hội, những ai cập nhật nhanh sẽ được tôn vinh là “thức thời”, còn người chưa quen công cụ mới lại dễ bị gắn mác “chậm chạp”. Công nghệ từ chỗ là một công cụ để hỗ trợ công việc và cuộc sống, dần trở thành một cuộc đua hình ảnh. Nhiều người không học công nghệ vì thực sự cần, mà vì sợ bị đánh giá là kém cỏi.
3. Cách doanh nghiệp ứng dụng công nghệ chưa tạo ra sự cân bằng cho con người
Việc ứng dụng AI và tự động hóa giúp doanh nghiệp tiết kiệm được thời gian, chi phí và nhân lực. Nhưng trong nhiều trường hợp, việc tái phân phối công việc không được thực hiện hợp lý. Nhân sự bị cắt giảm, nhưng khối lượng công việc vẫn giữ nguyên, thậm chí còn tăng. Người ở lại phải làm nhiều hơn, với kỳ vọng cao hơn, và thường xuyên bị so sánh với năng suất của máy móc. Điều này khiến cảm giác kiệt sức ngày càng trở nên phổ biến, đặc biệt trong những ngành vốn đòi hỏi sáng tạo và tư duy liên tục.
Kiệt sức không phải chuyện cá nhân, mà là triệu chứng chung của xã hội
Hệ quả của nhịp sống ấy không chỉ nằm ở hiệu suất hay deadline. Nó lặng lẽ ngấm vào tâm lý, cảm xúc và cách con người kết nối với nhau. Sự kiệt sức không còn là chuyện cá nhân, mà là một làn sóng mỏi mệt đang lan rộng trong nhiều ngành nghề, nhiều thế hệ.
1. Burnout hàng loạt trong ngành sáng tạo, công nghệ, giáo dục
Rất nhiều người từng đam mê công việc, từng xem nghề là lẽ sống, nay lại thấy mệt mỏi mỗi sáng thức dậy. Trong các ngành sáng tạo, công nghệ, giáo dục, những lĩnh vực luôn phải đổi mới liên tục, cảm hứng làm nghề dần bị bào mòn bởi áp lực tối ưu hiệu suất. Mỗi bài viết, mỗi sản phẩm, mỗi buổi dạy đều bị soi chiếu dưới lăng kính "có nhanh không?", "có bắt trend không?", "có tận dụng công cụ gì mới không?". Dần dần, người ta làm vì phải làm, chứ không còn thấy vui khi làm.
2. Cảm giác “tôi không đủ tốt” ngày càng phổ biến
Khi máy móc có thể làm việc không nghỉ, không mệt, không sai, nhiều người bắt đầu hoài nghi chính mình. Họ tự trách vì không bắt kịp công nghệ, không giỏi như người khác, không thể cùng lúc vừa làm nội dung, vừa dựng video, vừa phân tích số liệu. Cảm giác thua kém không đến từ việc lười biếng, mà từ sự so sánh khập khiễng giữa một con người có giới hạn và một hệ thống không cần nghỉ ngơi.
3. Sự kết nối với chính mình và với người khác dần bị đứt gãy
Ngày càng có nhiều cuộc trò chuyện chỉ xoay quanh việc dùng “tool” gì, học kỹ năng gì, cập nhật công nghệ gì. Ít ai hỏi nhau: “Bạn cảm thấy thế nào?”, “Dạo này bạn ổn không?”. Ta dành hàng giờ để học một công cụ mới, nhưng lại không có nổi 10 phút để ngồi yên và lắng nghe chính mình. Sự kết nối với cảm xúc, với cơ thể, với những điều khiến ta thấy “sống”, dần trở thành điều xa xỉ trong nhịp sống ngày càng vội.
Lấy lại nhịp sống người giữa thế giới máy
Hiểu được nguyên nhân và nhận diện được những biểu hiện kiệt sức chỉ là bước đầu. Điều quan trọng hơn là: liệu có cách nào để con người vừa sống trong thế giới công nghệ, vừa giữ lại được nhịp sống của chính mình? Liệu có thể sống chung với AI, mà không bị cuốn vào vòng xoáy của nó?
1. Chấp nhận rằng không cần và không nên chạy đua với AI
AI có thể làm nhanh hơn, nhiều hơn, chính xác hơn, điều đó là thật. Nhưng cũng chính vì thế, con người không cần phải "bắt chước" tốc độ của nó để chứng minh giá trị. Chúng ta có cảm xúc, trực giác, trải nghiệm, những điều máy không có. Thay vì cố chạy nhanh cho kịp, có lẽ đã đến lúc mỗi người cần tự hỏi: mình muốn đi đâu? Việc phát triển không còn nằm ở việc học thêm cái mới mỗi ngày, mà là hiểu sâu hơn thứ mình đang làm, sống chậm lại để giữ vững chất người trong hành trình học hỏi.
2. Tái định nghĩa lại khái niệm năng suất trong thời đại công nghệ
Trong một thế giới mà mọi thứ đều có thể được “tối ưu hóa”, ta dễ quên rằng con người không phải là hệ thống. Năng suất không đồng nghĩa với việc làm nhiều, làm nhanh hay không nghỉ. Một ngày làm ít hơn nhưng tập trung, có giá trị, và có thời gian nghỉ ngơi cũng là một ngày làm việc hiệu quả. Đã đến lúc chúng ta cần cổ vũ cho văn hóa “đủ” - đủ sức, đủ vui, đủ sâu - thay vì chạy theo sự “hơn” không điểm dừng.
3. Xây dựng cách học và làm việc nhân văn hơn
Việc học và làm trong thời đại công nghệ cần nhiều hơn sự thấu hiểu và linh hoạt. Thay vì liên tục ép mình học thật nhanh để “đu trend”, mỗi người cần thời gian để chuyển đổi, để tiêu hóa thông tin và áp dụng một cách có chọn lọc. Công nghệ nên là công cụ đồng hành, không phải là ông chủ thúc ép. Khi ta ứng dụng AI với sự chủ động và tỉnh táo, ta có thể giữ lại phần người của mình, đồng thời tận dụng phần “máy” để làm việc thông minh hơn, chứ không phải mệt mỏi hơn.
KẾT
Có thể AI sẽ còn giỏi hơn, nhanh hơn, thông minh hơn, không mệt mỏi, không ngừng nghỉ. Nhưng điều đó không có nghĩa là con người phải đánh mất nhịp sống của chính mình để bắt kịp.
Giá trị của con người không nằm ở tốc độ, mà nằm ở chiều sâu. Điều đó không nằm ở khả năng làm thật nhiều, mà nằm ở khả năng sống thật với chính mình. Một xã hội bền vững không phải là nơi hiệu suất cao nhất, mà là nơi con người được thở, được nghỉ, được học theo cách phù hợp với bản thân, và được là người, ngay cả trong thời đại của máy.
