Tích cực độc hại là một loại lạc quan cực đoan khi bạn cố phớt lờ những suy nghĩ tiêu cực và thay thế chúng bằng những trấn an sai lầm. Bài viết sẽ đưa bạn qua ví dụ và phân tích, nhấn mạnh về tầm quan trọng của việc đối diện và chấp nhận cảm xúc tiêu cực để có một cuộc sống cân bằng.
Lee Han Sol đứng đó run rẩy, mái tóc ướt đẫm và gương mặt vẫn còn lấm tấm mồ hôi trước khi tiếng còi báo hiệu trận đấu vang lên. Bên tai cô là những lời cổ vũ “Cậu phải thắng!”, “Không được thua nhé",... Vài giây đó đủ khiến cho nữ vận động viên bất động. Ngay khoảnh khắc ấy, Lee Han Sol như vỡ oà khi cậu bạn Yoon Hae Kang chậm rãi đặt tay lên vai “Chẳng sao đâu kể cả nếu cậu thất bại lần này!”.
“Hẳn là một câu thần chú” - Đó là suy nghĩ bừng tỉnh của rất nhiều khán giả khi xem đến phân cảnh này trong bộ phim “Đội cầu lông thiếu niên". Ngỡ như một đoạn đối thoại bình thường nhưng lại mang đến một cảm giác rất lạ khi đồng hành cùng 2 nhân vật chính. Ở đây, chúng ta không nói về trận đấu, mà nghĩ về nhân vật Lee Han Sol khi đối diện những kỳ vọng không thực tế của những người xung quanh. Chúng ta gọi đó là sự “tích cực độc hại”.
Đôi khi, việc cổ vũ hoặc khích lệ có thể trở thành một loại hình của “tích cực độc hại”. Thay vì mang lại sự động viên và hỗ trợ, những lời khích lệ này có thể áp đặt áp lực lên người khác, khiến người đối diện cảm thấy bị căng thẳng hoặc không đủ tốt.
Vậy, tích cực độc hại là gì?
Trong một thế giới nơi mà con người từ lúc sinh ra đến đến lúc lớn lên đã được đề cao sự lạc quan, chúng ta thường bỏ qua rằng dù việc giữ tâm trạng tích cực không phải lúc nào cũng khiến bạn cảm thấy tốt hơn. Sự cố chấp đó ngay cả khi đối diện với những cảm xúc khó khăn lại vô tình đưa bạn vào cái “bẫy" do chính bạn tạo nên: sự hỗn loạn của cảm xúc.
Tích cực độc hại là khái niệm không mới, nhưng vẫn là một vấn đề đang thu hút sự quan tâm đặc biệt trong lĩnh vực tâm lý học. Một ví dụ điển hình về tích cực độc hại là khi chúng ta bỏ qua hoặc phớt lờ những cảm xúc tiêu cực, lạc quan một cách mù quáng mà không chú ý đến những dấu hiệu cảnh báo của cơ thể và tâm trí. Bạn có thể thường xuyên tự áp đặt áp lực lên bản thân để "luôn nhìn về phía tích cực", ngay cả khi bạn cảm thấy bất an hay buồn bã.
Tích cực độc hại có thể được xem là một dạng cực đoan quá mức. Nó ưu tiên quan điểm rằng “Tôi luôn ổn”, nó đặt tầm quan trọng những gì được coi là cảm xúc “tích cực” và trong quá trình đó, nó không khuyến khích trải nghiệm những gì bạn coi là “tiêu cực”.
Thực tế là:
- Cuộc sống đôi khi rất tệ.
- Chúng ta bị tổn thương.
- Những nhu cầu của chúng ta không được đáp ứng.
Cuộc sống ngày nay dường như kỳ vọng chúng ta phải "bình thường hóa" những cảm xúc tiêu cực và bỏ qua những cảm xúc không dễ chịu. Rõ ràng, bạn không thể phủ nhận những lợi ích mà sự tích cực mang lại, nó thúc đẩy sự tự tin và thậm chí có thể giúp thành công trong cuộc sống. Tuy nhiên, đôi khi bạn có thể quá chìm đắm vào sự tích cực và vô tình biến nó thành một thứ độc hại. Bạn tránh né mọi khía cạnh tiêu cực và rơi vào cái hố đen của sự phủ nhận, không đối mặt với thực tế, hay thậm chí là tự làm tổn thương bản thân.
Và phía sau sự tích cực tạm thời đó, liệu những cảm xúc tệ hại kia có quay lại và tiếp diễn? Câu trả lời là “Có! Nó sẽ hoạt động như một Boomerang".
Tích cực độc hại hay lớp sương mù che giấu cảm xúc tiêu cực?
Hôm trước trên Threads có đoạn chia sẻ rằng một bạn đã làm việc được hơn ba tháng rồi nhưng vẫn cảm thấy khó hoà hợp và bị cô lập trong team mặc dù đã rất cố gắng để kết nối với tất cả mọi người. Bạn nhìn quanh những slogan trong công ty được dán trên bốn bức tường viết rằng chúng ta phải tập trung vào những cảm xúc tích cực và một cách làm việc lành mạnh, nhưng bạn vẫn chẳng thấy khá hơn. Thế là bạn chia sẻ với một người bạn thì nhận được cái thở dài: “Như thế đã là gì, ngày xưa tớ còn gặp nhiều chuyện tệ hơn. Cái gì cũng có lý do của nó, tại cậu chọn tiêu cực thôi". Bạn về nhà, chưa kịp tâm sự với người thân thì nhận được những câu đại loại như “Tập biết ơn đi, thời buổi này tìm được việc đã là may mắn lắm rồi".
Mặc dù cố gắng nhìn vào mặt tươi sáng của mọi việc và tìm ra điểm tích cực trong các trải nghiệm cuộc sống có thể có ích, nhưng điều mà cô bạn trong câu chuyện phía trên muốn nghe không phải là tập trung vào những điều tích cực, mà là được chia sẻ, được lắng nghe cảm xúc của mình khi chúng không dễ chịu.
Và dù đã cố gắng phớt lờ những vấn đề xảy ra với mình, thế nhưng cô bạn vẫn tự hỏi tại sao mọi thứ vẫn chẳng có gì thay đổi. Đó là vì khi bạn phủ nhận, trốn tránh với những cảm xúc hỗn loạn bên trong, bạn đang khiến chúng trở nên lớn hơn. Và chỉ khi bạn chấp nhận thật thà với cảm xúc của mình thay vì cố gắng kìm nén hoặc phủ nhận những cảm xúc tiêu cực, bạn cho phép bản thân trải nghiệm chúng một cách tự nhiên và chân thành. Khi đó, bạn mới có thể hiểu rõ hơn về bản thân và nhận biết được những nhu cầu và mong muốn thực sự của mình.
Chẳng nói đâu xa, tích cực độc hại thể hiện rõ nhất ở những môi trường làm việc. Một trong những biểu hiện là sự cạnh tranh không lành mạnh. Một cá nhân có thể cảm thấy áp lực để đạt được thành tích mà không quan tâm đến hậu quả đối với sức khỏe và tinh thần của bản thân hoặc người khác. Mặc dù việc nhân viên tập trung vào những cảm xúc tích cực là một phần quan trọng trong việc tạo ra một môi trường làm việc lành mạnh. Thế nhưng đôi khi, sự áp đặt này có thể khiến họ cảm thấy căng thẳng, và thứ duy nhất họ có thể làm là kìm nén cảm xúc của mình.
Ví dụ nhỏ về một bạn Gen-Z thường xuyên đăng những hình ảnh tích cực, những khoảnh khắc vui vẻ check-in cùng đồng nghiệp hàng ngày. Bạn chỉ cho người khác thấy những khoảnh khắc hạnh phúc, nhưng lại không cho phép bản thân thực sự cảm nhận và xử lý những cảm xúc tồi tệ khác. Sự kìm nén tích tụ hàng ngày trở thành “quả bom nổ chậm", và khi không thể chịu đựng sự hỗn loạn bên trong, bạn chọn cách nói chuyện trực tiếp với quản lý để tìm hướng giải quyết. Ấy vậy mà, những trải nghiệm đó đều bị bác bỏ và cho rằng bạn chỉ đang “phản ứng thái quá”. Cuối cùng, bạn chọn cách nghỉ việc.
Rõ ràng, sức khỏe tinh thần của nhân viên tại nơi làm việc là một yếu tố quan trọng. Cảm giác khó chịu có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu suất công việc và tính bền vững lâu dài.
Trong bộ phim hoạt hình "Inside Out" của Pixar, cảm xúc tiêu cực như sự buồn bã và lo lắng được mô tả là một phần không thể thiếu của trải nghiệm cuộc sống. Phim đi sâu vào trong tâm trí của một cô bé tên Riley và khám phá những cảm xúc đa dạng mà cô trải qua trong cuộc sống hàng ngày. Trong phim, những cảm xúc tiêu cực không được coi là xấu hoặc phải tránh né, mà thay vào đó, chúng là một phần tự nhiên của sự phát triển và hình thành cá nhân của Riley, giúp cô ấy hiểu và xử lý những thách thức của cuộc sống. Bộ phim nhấn mạnh rằng việc chấp nhận và hiểu biết về cảm xúc tiêu cực không chỉ là bước quan trọng mà còn là một phần không thể tách rời của việc trưởng thành và tự nhận thức. Đồng thời, nó cũng giúp khán giả nhận ra rằng sự cân bằng giữa cảm xúc tích cực và tiêu cực là chìa khóa để có một cuộc sống cân bằng và hạnh phúc.
“It's okay to not be okay”
Một bài nói chuyện trên TED của Tiến sĩ Susan David - nhà tâm lý học và giảng viên tại Trường Y Harvard có tựa đề “The gift and power of emotional courage” (Tạm dịch: Món quà và sức mạnh của lòng dũng cảm), đã nói về những cách mà chúng ta “phủ nhận cứng nhắc những cảm xúc không mong muốn", chỉ vì đôi khi ta thấy khó chịu với sự tồn tại của chúng. Và một trong những câu nói đắt giá nhất trong bài đó là: “Sự khó chịu là cái giá phải trả để có được một cuộc sống ý nghĩa”.
Khi bạn đã trải qua một hành trình sâu sắc của sự hiểu biết và chấp nhận bản thân, bạn sẽ yêu quý bản thân với tất cả những điểm tích cực và tiêu cực. Cuối cùng, bạn cũng sẽ biết cách nhìn nhận và tôn trọng người khác, yêu thương bản thân với tất cả những phẩm chất và hạn chế của mình.
Carl Rogers - Nhà tâm lý học người Mỹ cũng đã từng nói về tầm quan trọng của việc cung cấp một không gian an toàn cho người khác để tự thể hiện và chấp nhận cảm xúc của họ mà không bị đánh giá hoặc phê phán: "Khi tôi có thể chấp nhận mình một cách chân thành, tôi có thể chấp nhận mọi người. Khi tôi có thể chấp nhận mọi người một cách chân thành, tôi mới thật sự chấp nhận bản thân mình”.
Và đôi khi thừa nhận bản thân mình “không ổn" cũng là bình thường thôi.
