“Hãy thành công nhanh hơn tốc độ già đi của cha mẹ”, “Tuổi 30 là phải có nhà, có xe”, “Tuổi trẻ mà không làm được gì thì sau này khổ ráng chịu”… Chúng ta đang sống giữa một thời đại mà chiếc đồng hồ thành tựu dường như chạy nhanh hơn bao giờ hết.
Mỗi buổi sáng thức dậy, Gen Z không chỉ phải đối mặt với công việc, học hành hay các mối quan hệ, mà còn với một áp lực vô hình: phải làm được gì đó lớn lao, phải có thứ gì đó để kể, phải trở thành “một ai đó” càng sớm càng tốt.
Tuổi trẻ không còn là thời gian để thử sai, mà đang dần bị biến thành một cuộc đua. Đua với thời gian, đua với bạn bè cùng trang lứa, đua với những câu chuyện thành công nhan nhản trên mạng xã hội.
Nhưng điều gì khiến Gen Z mang trong mình nỗi ám ảnh thành công sớm mãnh liệt đến vậy?
Một thế hệ lớn lên cùng deadline thành công
Dưới ánh đèn mạng xã hội
Instagram, TikTok, Facebook, Threads… không chỉ là nơi giải trí. Với Gen Z - thế hệ sinh ra đã có internet, đó còn là “sân khấu” phô bày thành tích cá nhân.
Trên mạng xã hội, mọi người chia sẻ những gì tốt đẹp nhất của mình: ai vừa được thăng chức, ai startup thành công, ai đã sở hữu căn hộ đầu tiên, ai đang du học ở châu Âu, ai vừa đi làm nhưng đã có lương trăm triệu…
Trong ánh đèn spotlight của thế giới mạng, thành công không chỉ được truyền cảm hứng, mà còn bị chuẩn hóa. Như thể, nếu bạn chưa đạt những cột mốc đó trước tuổi 30, bạn đang bị chậm lại. Nếu bạn không “ra gì” ở tuổi 25, bạn là người thất bại.
Cứ thế, mỗi lần lướt điện thoại, FOMO (Fear of Missing Out - nỗi sợ bị bỏ lại phía sau) len lỏi vào từng suy nghĩ. So sánh trở thành một phản xạ tự nhiên, kéo theo cảm giác lo âu, tự ti, hoài nghi chính mình: “Tại sao người ta giỏi thế, còn mình thì vẫn ở đây?”
“Di sản tâm lý” từ các thế hệ trước
Không ít Gen Z lớn lên trong những gia đình đã từng trải qua khó khăn tài chính, chiến tranh, khủng hoảng hoặc những biến động lớn của xã hội.
Những lời cha mẹ dặn dò như “Tuổi trẻ là để cày”, “Phải ổn định rồi mới tính chuyện yêu đương, cưới xin”, “Cố gắng đi, để sau này khỏi khổ”... đã vô tình trở thành “di sản tâm lý” mang theo nhiều kỳ vọng vô hình: muốn được yêu thương và công nhận, bạn phải thành công, và phải thành công sớm.
Tuy nhiên, thế giới bây giờ không còn giống thời bố mẹ. Môi trường nghề nghiệp biến động liên tục, công nghệ thay thế con người với tốc độ chóng mặt, giá nhà tăng gấp 10 lần trong khi lương tăng chậm, khủng hoảng tinh thần ngày một phổ biến. Những “lộ trình thành công” kiểu cũ không còn phù hợp.
Bên cạnh đó, nhiều Gen Z thật sự muốn thành công không chỉ cho bản thân, mà còn để đỡ đần gia đình, báo hiếu cha mẹ. Nhưng giữa vô vàn khó khăn, “thành công” không còn là lựa chọn cá nhân, mà dần trở thành một nghĩa vụ.
Cú hích từ đại dịch và AI
Đại dịch COVID-19 là một dấu mốc không thể bỏ qua. Nhiều bạn trẻ Gen Z đã đánh mất những năm tháng quan trọng trong hành trình trưởng thành: lễ tốt nghiệp không có, cơ hội việc làm bị cắt giảm, kế hoạch du học bị trì hoãn, kỹ năng xã hội chưa kịp phát triển.
Chưa kịp hiểu rõ bản thân, nhiều người đã phải bước vội vào guồng quay công việc với tâm thế bất an và thiếu chuẩn bị.
Cùng lúc, trí tuệ nhân tạo và tự động hóa nổi lên, tạo thêm một tầng áp lực: “Nếu không giỏi ngay lập tức, bạn sẽ bị thay thế.” Cảm giác gấp gáp, sợ bị tụt lại khiến niềm tin vào sự “thành công sớm” ngày càng trở nên ám ảnh.
Khi thành công trở thành một cuộc chạy đua
Với nhiều người trẻ, khát khao thành công sớm là động lực lớn để học hỏi, trải nghiệm, bước ra khỏi vùng an toàn. Không thể phủ nhận, đã có rất nhiều Gen Z tài năng, dũng cảm, sáng tạo và bền bỉ xây dựng sự nghiệp, tạo ra thương hiệu cá nhân và đạt được những thành tựu đáng ngưỡng mộ khi tuổi đời còn rất trẻ.
Việc nhìn thấy bạn bè cùng trang lứa thành công cũng tạo ra cảm hứng tích cực, khiến người khác muốn cố gắng, muốn “làm điều gì đó” cho riêng mình.
Tuy nhiên, phía sau những động lực tích cực là một áp lực âm thầm nhưng dai dẳng: cảm giác phải luôn tiến về phía trước, ngay cả khi chưa thật sự hiểu mình đang hướng đến đâu.
Nhiều Gen Z cảm thấy kiệt sức ngay khi mới bắt đầu sự nghiệp. Không phải vì họ kém cỏi, mà vì họ luôn cảm thấy mình phải chạy. Chạy để không bị bỏ lại. Chạy dù chẳng rõ mình đang chạy đến đâu, và vì ai.
Họ chia sẻ những khoảnh khắc “lung linh” trên mạng xã hội, nhưng sau màn hình lại là sự mơ hồ, hoang mang. Họ đồng ý với những công việc “ổn định”, những con đường “đúng chuẩn”, nhưng trong lòng vẫn tự hỏi: “Đây có thực sự là điều mình muốn?”
Sự tách biệt giữa hình ảnh bên ngoài và cảm xúc bên trong khiến nhiều người dần mất kết nối với giá trị cá nhân – thứ lẽ ra là nền tảng cho mọi thành công bền vững.
Thành công không có hạn sử dụng
Không có một công thức hay mốc thời gian cố định nào cho thành công. Thế nhưng xã hội lại thường tôn vinh những người “đến sớm”, mà quên rằng có rất nhiều người đã đến “đúng lúc”.
Nếu bạn đang cảm thấy mình bị chậm trễ, hãy nhớ những cái tên này:
- Vera Wang từng là vận động viên trượt băng và biên tập viên thời trang trước khi bắt đầu sự nghiệp thiết kế váy cưới ở tuổi 40.
- Jack Ma bị từ chối hàng chục lần, bao gồm cả việc không được nhận vào KFC, trước khi thành lập Alibaba ở tuổi 35.
- Morgan Freeman có vai diễn đột phá đầu tiên khi ông đã ngoài 50 tuổi.
Họ là minh chứng rằng thành công không nhất thiết phải đến sớm. Điều quan trọng là hành trình đó phù hợp với bản thân, và đến vào đúng thời điểm của riêng mỗi người.
Thành công không phải là một cuộc thi xem ai đến đích trước, mà là một hành trình để ai đến đúng nơi mình cần đến.
Tái định nghĩa “thành công”
Đã đến lúc Gen Z (và cả xã hội) cần định nghĩa lại thành công. Thành công không chỉ là nhà, xe, mức lương, chức danh hay tài sản mà còn là:
- Cảm giác được sống một cuộc đời có ý nghĩa.
- Cảm giác mỗi ngày mình đang tiến bộ hơn hôm qua.
- Quan trọng nhất: được là chính mình, dù chưa “rực rỡ” như người khác mong đợi.
Việc nhận thức rõ giá trị cá nhân, ưu tiên sức khỏe tinh thần, biết tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần không phải là điểm yếu. Ngược lại, đó chính là những viên gạch đầu tiên để xây dựng một con đường thành công vững chắc theo cách của riêng bạn.
Lời kết
Nếu có một điều mà Gen Z cần tin tưởng, thì đó là: Bạn không cần thành công sớm để xứng đáng được yêu thương, được tôn trọng, hay được sống một cuộc đời trọn vẹn.
Thành công thật sự không đo bằng tuổi tác. Nó đo bằng sự kiên nhẫn với từng thay đổi tích cực, cùng dũng khí đi chậm khi cần thiết!
