Hãy nghĩ xem nếu không bị giới hạn bởi những nhãn dán xã hội, bạn sẽ khao khát điều gì và sẽ làm như thế nào để đạt được cuộc sống mà bạn mong muốn?
Trả lời cho câu hỏi ngay đầu bài viết, nếu không bị ràng buộc bởi các nhãn dán của xã hội, liệu bạn có khám phá và hành động dựa trên những khát vọng thật sự của bản thân mình? Bạn sẽ tự nhận ra và định hướng một cách chính xác hơn về những gì bạn thực sự mong muốn trong cuộc sống, và cuối cùng bạn có khả năng chịu trách nhiệm cao nhất cho con đường của mình và tìm ra những giải pháp tốt nhất cho bản thân.
Trên thực tế, “dán nhãn” (labeling theory) là một lý thuyết xã hội học nhấn mạnh vai trò của các nhãn xã hội và định hướng hành vi cá nhân, được nghiên cứu bởi Howard Becker và Edwin Lemert. Theo lý thuyết này, khi một cá nhân bị gán nhãn bởi xã hội như một "tội phạm", "bệnh nhân tâm thần", hay "học sinh cá biệt",... có thể tác động mạnh mẽ đến hành vi của người đó và cả cách mà xã hội phản ứng với họ, ảnh hưởng đến quá trình hình thành, duy trì hành vi phạm tội và xã hội hóa của các cá nhân.
Hành động “dán nhãn” có thể tác động đến cách chúng ta nghĩ về bản thân và cách người khác nghĩ về chúng ta. Điều này thường phục vụ các mục đích khác nhau và có thể vừa có lợi, vừa có hại.
Mặt tích cực của “dán nhãn”
Chúng ta lướt Tiktok cả ngày và bắt gặp không ít các video liên quan đến cụm từ “manifest" bằng các câu khẳng định tích cực “Tôi tự hào, tôi xứng đáng có một công việc mơ ước", “Tôi biết ơn vì đạt điểm cao trong kỳ thi",... Rất nhiều người tin rằng mọi sự việc, sự kiện trong cuộc sống đều bắt nguồn từ ý thức của chúng ta và sự tương tác giữa ý thức với thế giới xung quanh. Nghĩa là những gì chúng ta tập trung suy nghĩ và cảm nhận sẽ dần dần hình thành và hiện thực hóa trong cuộc sống thực tế. Đó là khi chúng ta học cách để tự “dán nhãn" để có thể mang đến cơ hội cho chính mình.
“Dán nhãn" (labeling theory) cũng mang lại nhiều khía cạnh tích cực quan trọng. Một ví dụ cho thấy trong cuộc sống hàng ngày, việc nhận diện các cá nhân dựa trên những nhãn xã hội như "chuyên gia", "người có năng lực", "người thành công" để điều chỉnh phong cách giao tiếp phù hợp, giúp xây dựng các mối quan hệ xã hội một cách hiệu quả hơn. Hay trong môi trường công việc, dán nhãn và nhận diện các đặc điểm ban đầu của một cá nhân giúp nhà tuyển dụng chọn lựa được những ứng viên phù hợp với yêu cầu công việc và môi trường làm việc, giúp nâng cao hiệu quả của quá trình tuyển dụng.
Trong lĩnh vực marketing, lý thuyết dán nhãn đóng vai trò quan trọng trong việc xác định và phân loại thương hiệu để người tiêu dùng có thể hiểu rõ hơn về chúng và đưa ra các quyết định mua hàng thông minh hơn. Ví dụ, nhãn "thân thiện với môi trường", "cao cấp", "giá cả phải chăng" hay "dành cho gia đình" sẽ giúp người tiêu dùng nhanh chóng nhận biết và hiểu rõ hơn về những gì mà sản phẩm đó mang lại. Thông qua việc phân tích và sử dụng nhãn, các doanh nghiệp có thể tối ưu hóa chiến lược tiếp thị và tăng cường khả năng tiếp cận đúng đối tượng khách hàng.
Độc hại của dán nhãn: Hệ quả tiêu cực đối với sự phát triển cá nhân và xã hội
Mặc dù lý thuyết dán nhãn có những lợi ích rõ ràng, nhưng nó cũng mang đến nhiều hệ quả tiêu cực cần được chú ý. Một trong những hệ quả nghiêm trọng của dán nhãn là sự gia tăng các hành vi bắt nạt và kỳ thị. Khi một cá nhân hoặc bị dán nhãn xấu, họ thường bị xã hội cô lập và bị giới hạn bản thân. Những nhãn này ảnh hưởng sâu rộng đến cảm nhận và hành vi của người khác, dẫn đến sự phân biệt và cách đối xử không công bằng.
Người bị dán nhãn có thể tự giới hạn và tự cấm bản thân do cảm giác bất lực và không tin vào khả năng thay đổi của mình. Họ có thể chấp nhận những giới hạn mà xã hội đặt ra và không cố gắng vượt qua chúng, do thấy rằng những nhãn xã hội này là không thể thay đổi. Khi thời đại công nghệ phát triển, người ta thường cho rằng người già không có khả năng học hỏi và sử dụng công nghệ mới. Điều này vô tình khiến cho một số người cao tuổi từ chối học sử dụng smartphone. Người ta cho rằng phụ nữ không thể làm công việc vật lý nặng, dẫn đến việc họ tránh các công việc nặng vì tin rằng không thể làm được như nam giới. Hay một ví dụ khác, người ta cho rằng sinh viên ngành xã hội học không thể thành công trong lĩnh vực kinh doanh, dẫn đến việc họ không nỗ lực xin việc trong lĩnh vực này vì tin rằng không có cơ hội thành công,... Các ví dụ này cho thấy cách những nhãn xã hội có thể làm cho một cá nhân tự giới hạn, gây ảnh hưởng tiêu cực và làm cho họ cảm thấy bất lực trong việc thay đổi.
Dễ thấy nhất trên mạng xã hội là những bình luận xúc phạm, ác ý. Mạng là ảo, nhưng nỗi đau, hệ luỵ là thật. Không ít nạn nhân tự tìm đến cái chết vì không chịu nổi những chấn thương về tinh thần. Nhưng ngay cả với những người trưởng thành, câu chuyện bạo lực mạng và bị dán nhãn online vẫn luôn là một sự ám ảnh.
Ví dụ đáng buồn về Sulli Choi, nữ ca sĩ Hàn Quốc từng là thành viên của nhóm nhạc f(x) đã ra đi ở tuổi 25 đã đánh lên hồi chuông cảnh tỉnh về tác hại của bạo lực mạng. Sulli đã bị dán nhãn bởi công chúng và truyền thông với những hình ảnh và định kiến tiêu cực. Các hành động và phát ngôn của cô bị chỉ trích nặng nề, dẫn đến việc cô bị gán nhãn là "Kẻ tâm thần", "con điên quốc dân", "tội đồ của f(x)", "idol hết thời", "loại con gái dơ bẩn",... Những nhãn dán này đã tạo điều kiện cho bạo lực mạng phát triển, nơi mà các "anh hùng bàn phím" lẩn trốn sau màn hình để tấn công cô bằng những lời lẽ ác độc và xúc phạm.
Để giải quyết các vấn đề này, cần phải có những biện pháp cụ thể nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của dán nhãn và xây dựng một môi trường xã hội bao dung và công bằng hơn. Bye Bye Bully (#byebyebully) là một ví dụ rõ ràng cho thấy xã hội đang dần quan tâm nhắm đến việc tăng cường giáo dục, nâng cao nhận thức cộng đồng và đề xuất các giải pháp hỗ trợ cho những người bị ảnh hưởng.
Mặt tiêu cực của dán nhãn trong quảng cáo
Trên thực tế, việc dán nhãn trong quảng cáo không chỉ ảnh hưởng đến sự nhận thức của người tiêu dùng về sản phẩm mà còn có thể gây ra những hệ lụy tiêu cực nghiêm trọng. Các nhà quảng cáo có thể sử dụng nhãn "cao cấp", "siêu hiệu quả", "đỉnh cao công nghệ" để tăng giá trị thương hiệu mà không phản ánh đúng tính chất thực tế của sản phẩm.
Năm 2016, Samsung tung ra chiếc điện thoại thông minh Galaxy Note 7 với nhiều tính năng nổi bật và được quảng cáo là "siêu phẩm" với thiết kế cao cấp. Tuy nhiên, ngay sau khi ra mắt, người dùng trên toàn cầu bắt đầu phản ánh về sự cố nổ pin trên các thiết bị Galaxy Note 7, đe dọa đến sự an toàn và gây ra những tổn thất nghiêm trọng.
Những vụ nổ pin của Galaxy Note 7 đã gây thiệt hại vật chất, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hình ảnh và uy tín của Samsung. Thương hiệu này đã phải triệu hồi hàng triệu chiếc điện thoại và dừng sản xuất, gây ra tổn thất tài chính lớn và làm suy yếu lòng tin của người tiêu dùng.
Trong trường hợp này, mặc dù không phải là một trường hợp quảng cáo trực tiếp nhưng việc đánh giá cao quá mức và đưa ra nhãn "siêu phẩm" đã gây ra hậu quả nghiêm trọng cho Samsung. Ví dụ này là một minh chứng rõ ràng cho việc quản lý và định hướng các nhãn sản phẩm một cách cẩn thận là rất quan trọng để tránh những hậu quả tiêu cực đối với thương hiệu và người tiêu dùng.
Việc bị dán nhãn sai lệch có thể khiến người tiêu dùng cảm thấy bất lực và không tin tưởng vào thông tin từ các quảng cáo. Họ có thể có cảm giác như mình không thể tìm thấy sản phẩm thực sự phù hợp với nhu cầu và mong đợi của mình, do sự bất an về tính trung thực của thông tin quảng cáo. Do đó, việc quản lý và định hướng các nhãn sản phẩm một cách cẩn thận là rất quan trọng để tránh những vấn đề này.
Cách để chuyển hóa những dán nhãn tiêu cực trở nên tích cực
Thay đổi cách nhìn nhận về bản thân và người khác, đó là bước đầu tiên để chuyển hóa những dán nhãn tiêu cực thành tích cực. Hãy bắt đầu từ việc tự “nhận diện” những nhãn tiêu cực mà mình hoặc người khác đã bị gán. Nhận diện không phải để chấp nhận mà là để hiểu rõ và tìm cách thay đổi.
Một phương pháp hiệu quả là thực hành "phản ánh tích cực" (positive reframing), biến những nhãn tiêu cực thành cơ hội để phát triển. Ví dụ, thay vì nghĩ mình là "người thất bại" sau một lần vấp ngã, hãy nhìn nhận rằng đó là cơ hội để học hỏi và rút kinh nghiệm. Nhà tâm lý học Carol Dweck cũng đã từng nói về việc áp dụng tư duy phát triển (growth mindset) để thay đổi những nhãn tiêu cực. Bằng cách tập trung vào quá trình học hỏi và phát triển, bạn có thể chuyển hóa nhãn "không giỏi" thành "đang phát triển kỹ năng".
Bộ phim Hàn Quốc "Cuộc Sống Trong Tù" (Prison Playbook) là một ví dụ điển hình về cách những nhãn dán tiêu cực có thể được chuyển hóa thành tích cực. Kim Je-hyuk, từ một ngôi sao bóng chày được yêu mến, bỗng chốc bị xã hội dán nhãn là "tội phạm". Tuy nhiên, trong tù, anh không chấp nhận số phận và những nhãn dán này. Thay vào đó, Je-hyuk sử dụng kỹ năng và sự kiên nhẫn của mình để giúp đỡ những người tù khác. Anh dần dần được mọi người kính trọng và coi là người có thể dựa vào. Je-hyuk đã biến nhà tù thành nơi để thay đổi và cải thiện bản thân, trở thành một người có ảnh hưởng tích cực đến những người xung quanh.
Cuối cùng, hãy nhớ rằng việc thay đổi nhãn dán không phải là một quá trình nhanh chóng mà cần thời gian và sự kiên trì. Hãy bắt đầu từ những bước nhỏ, tập trung vào sự tiến bộ mỗi ngày và luôn duy trì một tâm trạng lạc quan. Khi bạn thay đổi cách nhìn nhận và gán nhãn cho bản thân và người khác, bạn sẽ thấy sự thay đổi tích cực trong cuộc sống của mình.
Kết:
Dù không phải lúc nào cũng dễ dàng loại bỏ những nhãn dán tiêu cực, nhưng mỗi bước đi tích cực và đúng hướng sẽ mang lại sự thay đổi đáng kinh ngạc trong tương lai. Qua đó, bạn có thể giải phóng bản thân khỏi những giới hạn do nhãn dán tạo ra và dần dần phát triển thành phiên bản tốt hơn của chính mình.
