Xe điện được coi là giải pháp hữu hiệu để giảm thiểu ô nhiễm môi trường từ phương tiện giao thông. Tuy nhiên, việc sản xuất, vận hành xe điện ngày nay vẫn còn tiềm ẩn nguy cơ cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm môi trường và rủi ro cho người sử dụng. Xe điện đang đối mặt với quá nhiều thách thức để có thể trở nên phổ biến hơn so với xe xăng.
Thách thức 1: Pin xe điện tiềm ẩn nguy cơ gây hại cho môi trường
Xe điện hoặc có thể gọi là xe hơi chạy pin thật ra không “sạch” như nhiều người tưởng. Các nguyên liệu cần thiết cho sản xuất pin như Lithium, Cobalt, Nickel, Asen và Antimon, khi khai thác đều gây hại cho đất đai, nguồn nước, hệ sinh thái và cả con người. Nhất là việc tái chế pin Lithium-ion dùng cho xe điện có nguy cơ trở thành nguồn ô nhiễm lớn nhất. Theo một nghiên cứu từ Europian Commission, chỉ có 10% pin Lithium-ion được dùng lại, tái chế mỗi năm tại Liên minh Châu Âu. Nghĩa là trong tương lai, lượng pin Lithium-ion được sản xuất thêm sẽ càng nhiều hơn nữa.
Hoặc theo báo cáo về xe điện từ hiệp hội American Chemical Society , chỉ có 5% tổng số Lithium-ion trên thế giới đang được tái chế. Lý do chính là bởi các nhà máy tái chế định giá mặt hàng này rất thấp, chỉ khoảng 100 USD mỗi tấn. Con số này không đủ chi trả cho các chi phí thu gom, phân loại và vận chuyển.
Theo tính toán, trong vòng 10 – 15 năm tới, các nhà máy tái chế cần phải sẵn sàng để tiếp nhận toàn bộ số pin Lithium-ion cũ , thu hồi các bộ phận và kim loại có giá trị và phải xử lý chất thải đúng cách. Nếu không, rác thải pin có thể trở thành một vấn nạn lớn không chỉ đối với ngành công nghiệp xe hơi mà còn đối với môi trường. Nhưng đáng tiếc là tới nay vẫn chưa có nhiều doanh nghiệp xe điện thực hiện. Thiếu đi khâu tái chế, pin thải của những chiếc xe điện có thể biến thành một núi rác.
Thách thức 2: Chi phí sử dụng của ô tô điện vẫn còn quá đắt
Ngành công nghiệp sản xuất xe điện đang khao khát chế tạo các phương tiện điện ít tốn kém hơn cho đại đa số khách hàng bởi vì bên cạnh những lo ngại về phạm vi và khả năng sạc thì giá là một trong những rào cản lớn nhất đối với việc mua xe điện.
- Dù thế, các nhà sản xuất ô tô cho đến nay vẫn chưa thể thực hiện lời hứa về “Xe điện giá cả phải chăng”. Tesla chỉ có duy nhất mẫu Model 3 được bán với giá 35.000 USD trong một thời gian ngắn, chiếc Mustang Mach-E của Ford có giá khởi điểm gần 50.000 USD.
- Ngoài ra, giá xe điện đắt là một phần là do sự khan hiếm của lithium - nguyên liệu chính tạo ra pin nạp. Theo McKinsey, giá lithium đã tăng vọt 500% trong năm 2022, đó có thể là rào cản lớn nhất đối với việc có xe điện rẻ hơn.
- Nếu bạn chưa biết, mỗi lần dừng tại trạm sạc điện, ta cũng phải trả tiền như đi đổ xăng nhé. Vì thế, giá điện tăng ở một số nước Châu Âu làm cho chi phí sạc cũng tăng theo làm cho những người có ý định sử dụng xe điện sẽ cảm thấy lo ngại bởi mỗi lần “đổ điện” cũng có chi phí gần bằng đổ xăng. Tại Đức, giá điện đã tăng 30% từ mức 0,33 euro/kWh trong nửa đầu năm nay, theo văn phòng thống kê liên bang của Đức. Theo các chuyên gia, trong trung hạn, việc giá điện tăng làm cho chi phí điện cũng cao gần bằng tiền đổ xăng nên cũng làm khách hàng cân nhắc việc có nên vứt xó chiếc xe xăng ở nhà và mua xe điện hay không.
- Hiển nhiên là bạn có thể tự sạc trước ở nhà nhưng nếu bạn có kế hoạch đi đường dài thì kiểu gì cũng sẽ phải tốn thêm khoản phí này.
Thách thức 3: Nguy cơ về an toàn đối với người dùng
Một nghiên cứu của Deloitte cho thấy mối quan tâm lớn nhất của người tiêu dùng trên toàn cầu về ô tô điện tập trung vào phạm vi sử dụng và thiếu điểm sạc. Nhưng ở Trung Quốc, 31% những người được khảo sát bày tỏ lo lắng về sự an toàn của công nghệ pin. Các vụ cháy ắc-quy xe điện đã thu hút sự chú ý của giới truyền thông. Số lượng ô tô điện gia tăng mạnh tại Trung Quốc cũng kéo theo nhiều sự cố. Theo thống kê của Cục Cứu hỏa và Cứu hộ thuộc Bộ Quản lý Khẩn cấp Trung Quốc, từ tháng 1 đến tháng 10 năm 2022, tại quốc gia này xảy ra tổng cộng 2.105 vụ cháy xe điện, trung bình 7 vụ mỗi ngày.
Xe điện là sản phẩm gắn liền với công nghệ và trí tuệ nhân tạo. Việc ủy thác quá nhiều quyền hạn cho máy móc khi xử lý tình huống trên đường sẽ tăng nguy cơ gây tai nạn nếu hệ thống gặp trục trặc, lỗi phần mềm. Gần đây nhất, nhiều khách hàng đã đâm đơn kiện về lỗi “phanh ma” của một số dòng xe điện của Telsa. Cụ thể, chiếc xe sẽ tự động phanh gấp mà bạn không hề tác động. Hiện tượng này được gọi là “phanh ma” (phantom braking). Có tới 758 báo cáo về việc kích hoạt phanh ngoài ý muốn ở một số mẫu xe 2021-2022. Tuy nhiên số lượng thực tế có thể nhiều hơn vì không phải khách hàng nào cũng gửi báo cáo chính thức cho các cơ quan xử lý.
Vậy chúng ta đã và đang có những giải pháp nào cho những thách thức trên:
Tại Việt Nam, tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) có nêu ra những quan ngại về số lượng các trạm sạc xe điện sẽ gây ảnh hưởng tới tính ổn định của hệ thống điện. Tuy nhiên, tập đoàn Điện lực Việt Nam cũng xác định việc dịch chuyển sang sử dụng xe điện sẽ là điều tất yếu vì thế tập đoàn đưa ra các giải pháp để khắc phục. Các giải pháp này cần có sự bắt tay của cả các hãng sản xuất xe điện, và một số chế tài về luật để đảm bảo vận hành điện lưới quốc gia an toàn khi số trạm sạc tăng lên. Theo EVN, một số nước phát triển mạnh trạm sạc, đang áp dụng các cách để giảm tải cho lưới điện quốc gia như: các trạm sạc tăng cường thêm sạc thông minh (Smart Charging) cho phép dịch chuyển thời điểm sạc sang lúc thấp tải, với giá điện sạc rẻ hơn. Doanh nghiệp Việt Nam Vinfast đã có những biện pháp để giảm tải gánh nặng cho người tiêu dùng và đóng góp vào ngành công nghiệp tái chế pin toàn cầu. Cụ thể, thay vì chính sách bán pin, VinFast cho khách hàng thuê pin với mức giá tiết kiệm và pin cho thuê sẽ được thay thế/sửa chữa/bảo dưỡng miễn phí trong trường hợp: pin hỏng/lỗi do Nhà sản xuất, hoặc khi dung lượng pin tối đa (SOH) dưới 70%. VinFast cũng đang lên kế hoạch cho việc tái chế pin xe điện ở cuối vòng đời, góp phần giảm thiểu tác động xấu đến môi trường.
Trên thế giới, EU đang triển khai kế hoạch phát triển công nghiệp tái chế pin, mục tiêu cụ thể là 65% pin lithium được tái chế vào năm 2025 và 70% vào năm 2030.
Tái sử dụng và tái chế là giải pháp đã được EU thúc đẩy mạnh để giảm lệ thuộc cung ứng bên ngoài đồng thời tiết kiệm các tài nguyên của trái đất. Đó là hướng mà thế giới cần phát triển, dù cho đến nay, các nhà sản xuất ô tô không quan tâm nhiều đến tiết kiệm do chi phí năng lượng tương đối thấp, không bắt buộc xử lý chất thải hoặc nghĩa vụ tái chế, nhưng vấn đề trở nên chiến lược với các tài nguyên sử dụng cho ô tô điện như lithium và các đất hiếm,…
Để giải quyết từng thách thức trên sẽ cần khoảng thời gian rất dài. Một tương lai có đầy xe điện trên đường sẽ chưa thể diễn ra sớm được. Ngoài việc vẽ ra viễn cảnh xe điện góp phần bảo vệ môi trường, doanh nghiệp phải thu hút người tiêu dùng bằng giá cả và sự an toàn. Hy vọng bài viết này cho bạn những góc nhìn khác về ngành công nghiệp tiềm năng.
